پژوهشگاه مطالعات فرهنگی، اجتماعی و تمدنی (وزارت علوم، تحقیقات و فناوری)
فصلنامه تحقیقات فرهنگی ایران
2008-1847
2476-5058
6
4
2014
03
20
دانش بهعنوان محصول فرهنگی: از جامعهشناسی معرفت علمی (SSK) تا مطالعات فرهنگی علم (CSS)
1
29
FA
علی
ربانی
دانشیار جامعهشناسی دانشگاه اصفهان
a.rabbani@ltr.ui.ac.ir
زهرا
ماهر
0000-0001-7925-7543
دانشجوی دکتری جامعهشناسی دانشگاه اصفهان
z.maher@ltr.ui.ac.ir
10.7508/ijcr.2013.24.001
<span lang="AR-SA">ویژگی عمده جامعهشناسی معرفت و علم جدید تأکید بر فرهنگ و تحلیل فرهنگی در مطالعات علم و فناوری است. در این مقاله به بررسی دو حوزه مطالعاتی میپردازیم که جامعهشناسان جدید علم و فناوری در آن تحلیلهای فرهنگی خود را ارائه دادهاند. این دو حوزه عبارتند از: جامعهشناسی معرفت علمی و مطالعات فرهنگی علم.جامعهشناسی معرفت علمی، نخستین مکتبی است که محتوای درونی معرفت علمی را مستعد و منقاد تحلیلهای فرهنگی و جامعهشناختی میکند. در مکتب </span><span> SSK</span><span lang="AR-SA">، پیشفرض اصلی این است که «معرفت علمی تماماً قراردادی است». بر این اساس، طرح و ارزیابی نظریهها و دعاوی علمی، معلول علایق اجتماعی و گرایشات فرهنگی است، بهطوریکه نظریههای علمی ابزاریاند برای توجیه، مشروعیت بخشیدن، ترغیب و اقناع.در اوایل دهه 90، با بحران بهوجود آمده در تبیینات جامعهشناسی معرفت علمی و انتقادات مطرح شده نسبت به آن، موضوعیت کلی این حوزه به بنبستی جدی رسید و ابتکار در مطالعات علم به جهتگیریهای نظری متفاوتی از جمله مطالعات فرهنگی واگذار شد.</span><span lang="AR-SA">مطالعات فرهنگی علم بر خلاف جامعهشناسی معرفت علمی، به رد «تبیین» میپردازد و بهجای آن بر «معنا» و «درک» تأکید میکند. بهعبارت دیگر، مطالعات فرهنگی به مشاجره قدیمیای بازگشته است که بین رویکردهای تفسیری و هرمنوتیک و رویکردهایی که جامعیت قانوننگر را در امتداد خطوط اثباتگراتر دنبال میکنند، درگرفته بود. این حوزه نوظهور بر این مسئله تأکید میکند که باید برای تعینناپذیری، بیثباتی، ابهام و تفاوت نقش مهمتری در علم قائل شد. مطالعات فرهنگی علم، تغییر از جامعهشناسی معرفت علمی به یک فرهنگگرایی نوین را بنیاد نهاد.</span>
فرهنگ,معرفت علمی,جامعهشناسی معرفت علمی,مطالعات فرهنگی علم
http://www.jicr.ir/article_205.html
http://www.jicr.ir/article_205_8c2e5db4322e813bd61cb78420977a8e.pdf
پژوهشگاه مطالعات فرهنگی، اجتماعی و تمدنی (وزارت علوم، تحقیقات و فناوری)
فصلنامه تحقیقات فرهنگی ایران
2008-1847
2476-5058
6
4
2014
03
20
تحول فرهنگی در علم: از علم دانشگاهی تا علم پسادانشگاهی
59
31
FA
محمدامین
قانعی راد
دانشیار مرکز تحقیقات سیاست علمی کشور
ghaneirad@yahoo.com
امیر
ملکی
دانشیار گروه جامعهشناسی دانشگاه پیام نور
malekipnu@gmail.com
زهرا
محمدی
مربی و دانشجوی دکتری جامعهشناسی دانشگاه پیام نور
zmohammadiz@gmail.com
10.7508/ijcr.2013.24.002
<span style="font-size: 13.0pt; line-height: 115%;" lang="FA">این مقاله تحول در علم را به لحاظ فرهنگی از علم دانشگاهی تا پسادانشگاهی با روش مطالعه اسنادی و استدلال</span><span style="font-size: 13.0pt; line-height: 115%;" lang="FA">تحلیلی مورد بررسی قرار میدهد. هدف از این بررسی تعیین سمتوسوی تحول فرهنگی علم و مقایسه آن با تحول فرهنگی جامعه میباشد.</span><span style="font-size: 13.0pt; line-height: 115%;" lang="FA">تولید علم محصور در دانشگاهها با ارزشهای جامعه ارتباط کمی دارد و هنجارهایی از نوع معرفت</span><span style="font-size: 13.0pt; line-height: 115%;"></span><span style="font-size: 13.0pt; line-height: 115%;" lang="FA">شناختی از درون نظام علمی، رفتار عالمان را کنترل میکند؛ اما در علم پسادانشگاهی رابطه علم با جامعه تا جایی پیش میرود که همگام با بازار و حکومت عمل میکند و علم در بستر اجتماعی تولید شده و هنجارهایی از بیرون نظام علمی رفتار عالمان را کنترل میکند. از آنجا که علم در جهت رفع نیازهای بازار و صنعت کاربرد پیدا میکند، به تبع آن فرهنگ علم نیز تغییر میکند. نتیجه اینکه برخلاف تحول فرهنگی جامعه که از مادیگرایی به سمت فرامادیگرایی پیش میرود، فرهنگ علم به سمت مادیگرایی پیش خواهد رفت. </span>
فرهنگ علم,تحول فرهنگی,علم دانشگاهی,علم پسادانشگاهی,مادیگرایی,فرامادیگرایی
http://www.jicr.ir/article_206.html
http://www.jicr.ir/article_206_41359fa6d5e55ed9a56151d1eba6e4a2.pdf
پژوهشگاه مطالعات فرهنگی، اجتماعی و تمدنی (وزارت علوم، تحقیقات و فناوری)
فصلنامه تحقیقات فرهنگی ایران
2008-1847
2476-5058
6
4
2014
03
20
خوانش معنای سبلان در ساحت فضایی شهر اردبیل
61
81
FA
رضا
همتی
0000-0003-2603-6741
استادیار گروه علوم اجتماعی دانشگاه اصفهان
rhemati@gmail.com
محمد
زینالی اناری
کارشناسارشد پژوهش اجتماعی
m_zeynali@acecr.ac.ir
10.7508/ijcr.2013.24.003
<span style="font-size: 12.0pt; line-height: 115%;" lang="AR-SA">مقاله حاضر نتیجه پژوهشی است که با هدف تبیین تفسیری نشانه در ساحت فضایی شهر صورت گرفته است. یکی از نشانه</span><span style="font-size: 12.0pt; line-height: 115%;" lang="AR-SA"></span><span style="font-size: 12.0pt; line-height: 115%;" lang="AR-SA">های مستعمل در بافت شهری اردبیل عبارت "سبلان" است. طیف وسیعی از مغازه</span><span style="font-size: 12.0pt; line-height: 115%;" lang="AR-SA"></span><span style="font-size: 12.0pt; line-height: 115%;" lang="AR-SA">ها، کالاها، دیوارنوشته</span><span style="font-size: 12.0pt; line-height: 115%;" lang="AR-SA"></span><span style="font-size: 12.0pt; line-height: 115%;" lang="AR-SA">ها و مؤسسات از این عنوان یا ترکیبی از آن در اسامی و یا تزئین خود استفاده میکنند. این پژوهش بر اساس روش پدیدارشناسی توصیفی انجام شده است و ساختارهایی که از نشانه ترسیم شده بودند، از طریق تحلیل داده</span><span style="font-size: 12.0pt; line-height: 115%;" lang="AR-SA"></span><span style="font-size: 12.0pt; line-height: 115%;" lang="AR-SA">های حاصل از مصاحبه با دوازده نفر از شهروندان اردبیلی مورد بررسی قرار گرفته است. تحلیل پدیدارشناختی بر اساس الگوی تحلیلی موستاکاس نشان داد مردم اردبیل رمزگان به کار گرفته در نشانه را به گونه</span><span style="font-size: 12.0pt; line-height: 115%;" lang="AR-SA"></span><span style="font-size: 12.0pt; line-height: 115%;" lang="AR-SA">های متفاوتی تفسیر میکنند. آنها در فضای نمادین که به صورتهای رمزگانی با بیان</span><span style="font-size: 12.0pt; line-height: 115%;" lang="AR-SA"></span><span style="font-size: 12.0pt; line-height: 115%;" lang="AR-SA">های خاص خودشان ایجاد شده است، بر اساس صورت</span><span style="font-size: 12.0pt; line-height: 115%;" lang="AR-SA"></span><span style="font-size: 12.0pt; line-height: 115%;" lang="AR-SA">هایی مشابه با همان بیان</span><span style="font-size: 12.0pt; line-height: 115%;" lang="AR-SA"></span><span style="font-size: 12.0pt; line-height: 115%;" lang="AR-SA">ها که با گونه</span><span style="font-size: 12.0pt; line-height: 115%;" lang="AR-SA"></span><span style="font-size: 12.0pt; line-height: 115%;" lang="AR-SA">های احساسی، وجودی و قدسی توصیف می</span><span style="font-size: 12.0pt; line-height: 115%;" lang="AR-SA">کردند</span><span style="font-size: 12.0pt; line-height: 115%;" lang="AR-SA">، برداشت می</span><span style="font-size: 12.0pt; line-height: 115%;" lang="AR-SA"></span><span style="font-size: 12.0pt; line-height: 115%;" lang="AR-SA">کنند. این رمزگان</span><span style="font-size: 12.0pt; line-height: 115%;" lang="AR-SA"></span><span style="font-size: 12.0pt; line-height: 115%;" lang="AR-SA">ها که در چارچوبی محدود تولید می</span><span style="font-size: 12.0pt; line-height: 115%;" lang="AR-SA"></span><span style="font-size: 12.0pt; line-height: 115%;" lang="AR-SA">شود، توسط مردمی که با آنها مواجه می</span><span style="font-size: 12.0pt; line-height: 115%;" lang="AR-SA"></span><span style="font-size: 12.0pt; line-height: 115%;" lang="AR-SA">شوند، به رغم آزادی</span><span style="font-size: 12.0pt; line-height: 115%;" lang="AR-SA">شان</span><span style="font-size: 12.0pt; line-height: 115%;" lang="AR-SA"> در برداشت ترجیحی</span><span style="font-size: 12.0pt; line-height: 115%;" lang="AR-SA"></span><span style="font-size: 12.0pt; line-height: 115%;" lang="AR-SA">، در همین چارچوب قرائت می</span><span style="font-size: 12.0pt; line-height: 115%;" lang="AR-SA"></span><span style="font-size: 12.0pt; line-height: 115%;" lang="AR-SA">شود.</span>
شهر,هویت,نشانه,معنا,سبلان
http://www.jicr.ir/article_207.html
http://www.jicr.ir/article_207_7c9e4e534d62f57312b7666eb94bbfa3.pdf
پژوهشگاه مطالعات فرهنگی، اجتماعی و تمدنی (وزارت علوم، تحقیقات و فناوری)
فصلنامه تحقیقات فرهنگی ایران
2008-1847
2476-5058
6
4
2014
03
20
تأملی بر نسبت میان فناوریهای اطلاعاتی با تغییرات در فرهنگ و مناسبات اجتماعی
83
106
FA
حسین
ابراهیم آبادی
استادیار روانشناسی تربیتی پژوشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی
h.ebrahima@gmail.com
10.7508/ijcr.2013.24.004
<span style="font-size: 12.0pt;" lang="FA">فناوریهای اطلاعاتی و فضای مجازی برآمده از</span><span style="font-size: 12.0pt;" lang="FA">آن، در حال شکلدادن سپهر</span><span style="font-size: 12.0pt;" lang="FA">جدیدی از</span><span style="font-size: 12.0pt;" lang="FA">مطالعات روانشناختی،</span><span style="font-size: 12.0pt;" lang="FA">جامعهشناختی و</span><span style="font-size: 12.0pt;" lang="FA">فرهنگی مربوط به تأثیر متقابل فناوری، فرهنگ و انسان بهطور عام و تعامل فضای سایبر با فرهنگ، هویت و مناسبات انسانی است. مطالعات سالهای اخیر این حوزه، دستکم از این وجه قابل تأمل مینماید که آیا پیامدها و آسیبشناسیهای روانی و اجتماعی فضای مجازی ناشی از سرریز شدن مشکلات و مسائل جامعه و فضای واقعی در فضای مجازی است یا اینکه چالشها و آسیبهای اجتماعی موردنظر حاصل رشد و گسترش رسانههای الکترونیکی و فضای مجازی است؟ با این رویکرد، مقاله سعی دارد ضمن توصیف و تبیین</span><span style="font-size: 12.0pt;" lang="AR-SA"> تأثیر فرهنگ، جامعه و سنتهای برآمده از آن بر فضای مجازی و مناسبات و محتوای درون آن، واز دیگر سو، تأثیر فضای مجازی بر فرهنگ، کنشهای اجتماعی، هویت، نگرشها و رفتارهای فردی و جمعی، بر این نکته تأکید کند که با توجه به سابقه و تجربه کم تعامل انسان با فناوریهای اطلاعاتی و فضای مجازی، سخن گفتن قاطع درباره پیامدهای فناوریهای اطلاعات و ارتباطات و فضای مجازی عجولانه به نظر میرسد.</span><span style="font-size: 12.0pt;" lang="AR-SA"> از اینرو پیشنهاد میشود دو اصل در تحقیقات فرهنگی و اجتماعی فضای سایبر مفروض گرفته شود؛ یکی اینکه، در مطالعات فضای مجازی نباید دچار کژراهة تشخیص اولویتها شد و بهجای پرداختن به موضوعات پایه صرفاً به آسیبها و مشکلات ناشی از فناوریهای اطلاعات و ارتباطات روی آورد. دوم اینکه هم در ابعاد نظری و هم در ابعاد روشی در مطالعات فضای مجازی در حوزههای مختلف فرهنگی و اجتماعی نمیتوان صرفاً به نظرگاه و روشهای سنتی تکیه کرد و میبایست در نظر و روش و ابزارها، راههای جدیدی در پیش گرفت.</span>
فضای سایبر,فناوریهای اطلاعاتی,تغییرات فرهنگی,مطالعات فرهنگی و اجتماعی فضای مجازی,تعامل انسان و فناوری
http://www.jicr.ir/article_208.html
http://www.jicr.ir/article_208_4eb27a1beec72198f0be20c841a47bb6.pdf
پژوهشگاه مطالعات فرهنگی، اجتماعی و تمدنی (وزارت علوم، تحقیقات و فناوری)
فصلنامه تحقیقات فرهنگی ایران
2008-1847
2476-5058
6
4
2014
03
20
تحلیل دریافت مخاطبان جوان شهر مریوان از سریالهای عامّهپسند ماهوارهای
107
136
FA
امید
کریمی
دانشجوی دکتری تخصصی علوم ارتباطات دانشگاه آزاد اسلامی- علوم و تحقیقات تهران و پژوهشگر مرکز تحقیقات صداوسیما
omid44@gmail.com
سید محمد
مهدی زاده
دکترای علوم ارتباطات و استادیار دانشگاه علامه طباطبایی
mehdizadeh45@yahoo.com
10.7508/ijcr.2013.24.005
<span style="font-size: 12pt; font-family: 'B Nazanin';" lang="AR-SA">هدف از این مقاله، بررسی نقش رسانههای فرامرزی بهعنوان مروّجان فرهنگ عامّهپسند است. بدین منظور با رویکرد</span><span style="font-size: 12pt; font-family: 'B Nazanin';" lang="FA"> تحلیل دریافت، به توصیف رمزگشایی مخاطبان جوان شهر مریوان از این گونه سریالها پرداخته شده است. نظریههای جهانیشدن و دریافت در ارتباطات منظومة نظری مقالة حاضر را تشکیل میدهد. روش این پژوهش کیفی است و از دو تکنیک مصاحبة عمیق و مشاهده برای گردآوری اطلاعات استفاده شده است. نتایج تحقیق نشان میدهد افراد مختلف بر اساس ویژگیهای فردی و همچنین زمینههای اجتماعی و فرهنگی خود، به شخصیتهای خاصی علاقه نشان میدهند و با آنها احساس همذاتپنداری میکنند. این علاقهمندی تا جایی پیش میرود که مخاطب، سریال را به خاطر شخصیت مورد علاقهاش پیگیری میکند. همچنین انطباق زیادی بین پسزمینههای اجتماعی مخاطبان با دریافت آنها از سریالها وجود دارد. تعدادی از مخاطبان ضمن انتقاد از سریالها، به پیامدهای منفی آن در جامعة خود اشاره میکنند. اما با این وجود دیدن سریالها را ادامه میدهند. در</span><span style="font-size: 12pt; font-family: 'B Nazanin';" lang="FA">واقع آنها لذّت حاصل از تماشای سریال را به خطرات آن ترجیح میدهند.</span>
سریالهای عامّهپسند ماهوارهای,شهر مریوان,مخاطبان جوان,جهانیشدن,دریافت
http://www.jicr.ir/article_209.html
http://www.jicr.ir/article_209_036087038c682951dc6c0860b762cc26.pdf
پژوهشگاه مطالعات فرهنگی، اجتماعی و تمدنی (وزارت علوم، تحقیقات و فناوری)
فصلنامه تحقیقات فرهنگی ایران
2008-1847
2476-5058
6
4
2014
03
20
تصویری از فرهنگ مصرفی جامعة ایران با استفاده از دادههای یک پیمایش ملی پیرامون گذران اوقات فراغت
137
153
FA
سید ابوالحسن
ریاضی
استادیار جغرافیا پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی
riazi@iscs.ac.ir
10.7508/ijcr.2013.24.006
<span style="font-size: 13.0pt; line-height: 115%;" lang="FA">با توجه به آنکه فرهنگ مصرفی امروزه خصوصیت اصلی جامعة مدرن قلمداد میشود و فرهنگ جامعة ایران نیز در نتیجة تبادلات فرهنگیِ اثرگذار، درحال گذار به وضعیت مدرن محسوب میشود، ارائة تصویری از فرهنگ مصرفی جامعة ایران میتواند به ارائة تحلیلی دقیق از نحوة گذار از جامعة سنتی به مدرن منجر گردد. در این مقاله دادههای پیمایش ملیِ گرایشهای فرهنگی و نگرشهای اجتماعی در ایران، پیرامون بررسی گذران اوقات فراغت مورد تحلیل ثانویه قرار گرفته است. از آنجا که الگوهای گذران اوقات فراغت از مؤلفههای اصلی فرهنگ مصرفی است، تلاش شده با گونه شناسیها و طبقه بندیهای ثانویه بر روی دادههای پیمایش فوقالذکر، نیمرخی تحلیلی از فرهنگ مصرفی جامعة ایران ارائه گردد. جامعة آماریِ تحقیقی که دادههای آن مورد استفادة این مقاله قرار گرفته است تمامی شهرها و روستاهای کشور است. نمونه نیز به شیوة خوشهای چند مرحلهای اخذ شده است. در نهایت با تحلیل دادههای جمعآوری شده از 9000 نمونه این نتیجه حاصل شده که الگوهای گذران اوقات فراغت به شش دسته قابل طبقهبندی است و هرکدام از این دستهها گویای شکل خاصی از فرهنگ مصرفی در جامعة ایرانی است.</span>
فرهنگ مصرفی,اوقات فراغت,ایران,گرایشهای فرهنگی
http://www.jicr.ir/article_210.html
http://www.jicr.ir/article_210_e3c12ec4b52d78d1943fd74f9e60d5f5.pdf
پژوهشگاه مطالعات فرهنگی، اجتماعی و تمدنی (وزارت علوم، تحقیقات و فناوری)
فصلنامه تحقیقات فرهنگی ایران
2008-1847
2476-5058
6
4
2014
03
20
شیوههای زندگی انسانهای فاضل در مدینههای غیرفاضله؛ نگاهی فلسفی به یک وضعیت چالشبرانگیز فرهنگی
155
175
FA
مرتضی
بحرانی
استادیار اندیشة سیاسی پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی
mortezabahrani@yahoo.com
10.7508/ijcr.2013.24.007
<span style="font-size: 12.0pt; line-height: 115%;" lang="FA">اگر در مدینههای غیرفاضله، انسانهای فاضل، منفرداً، بخواهند زندگی فاضلانهای داشته باشند، چه سبکی از زندگی میتواند سنگبنای زیست آنها باشد؟ فلاسفه اسلامی، با عطف توجه به یک چالش فرهنگی جهت زیست فاضلانه، در این خصوص نظریات مختلقی را دادهاند. فارابی گزینههایی چون: رفتن از مدینه غیرفاضله به مدینه فاضله؛ زیست غریبانه در مدینه غیرفاضله؛ و یا تسلیم مرگ شدن به جای زندگی در مدینه غیرفاضله را پیش میکشد. فارابی به جزئیات زیست در مدینههای غیرفاضله نمیپردازد. پس از او، ابن سینا، به نحو اجمال، تأسیس شهر فاضله را توسط خود فیلسوف در بیرون از شهر ممکن میداند. در مقابل، ابن باجه آن سعادت و حیات را در همان جامعه غیرفاضله پی میگیرد. ابنطفیل، با بیرون بردن انسان فاضل از مدینه غیرفاضله، سعادت او را در انزوا، و با اکتساب نوع خاصی از معرفت پی میگیرد<span style="color: red;">.</span> ایندو برای انسان فاضل یک برنامه عملی پیشنهاد میدهند. مهم آن است که این افراد فاضل در هر وضعیت، شیوهای از زندگی را اتخاذ میکنند که راهنمای آنها به سوی سعادت است. در واقع، در اینجا بحث از یک وضعیت چالشبرانگیز فرهنگی و نحوه انطباق فرد با آن وضعیت، یا شیوههای برونرفت از آن وضعیت است؛ فردی که بیرون از قواعد جاری فرهنگ شهر، و در حالیکه امکان تغییر آن وضعیت برایش نیست، خواهان تحقق سعادت خود در این جهان است.</span>
شیوه زندگی,مدینههای فاضله,فارابی,ابنسینا,ابنطفیل
http://www.jicr.ir/article_211.html
http://www.jicr.ir/article_211_ee6167b8e47233baf2b8e9bb44c1165a.pdf