1استادیار پژوهش‌گری اجتماعی، دانشکده علوم اجتماعی، دانشگاه علامه طباطبایی
2دانشجوی کارشناسی ارشد مدیریت شهری، دانشگاه علامه طباطبایی
چکیده
آن‌چه ما را متعلق به شهر می‌کند، تصویری است که از آن در ذهن داریم. «تهران» سال‌هاست در حال تخریب و بازسازی کالبد خویش است. کالبدی که هویت جدید، روابطی جدید و مناسبات نوینی را طلب می‌کند. اما تصویر ذهنی ساکنین از این کالبد در حال ساخته شدن و تغییر چیست؟ این تصویر چه الگوهای ارتباطی با شهر را برای ساکنین شکل می‌دهد؟ این مقاله با استفاده از تکنیک مصاحبه و روش تحلیل تماتیک تلاش کرده سؤالات فوق را پاسخ دهد که به همین منظور با نمونه‌گیری نظری، تعداد 22 نفر از ساکنین مناطق 1، 3، 17 و 19 به‌عنوان توسعه‌یافته‌ترین و کمتر توسعه‌یافته‌ترین مناطق شهر تهران انتخاب شده‌اند و در بخش نظری، از زیمل و مفهوم بلازه، توجه بنیامین به خاطره و معنای شهر، ایدة بیگانگی و فضاهای بازنمایی لوفور الهام گرفته است. یافته‌های پژوهش حاکی از آن است که تصویر شهر تهران در شمال و جنوب تفاوت‌هایی دارد؛ از جمله آنکه تصویر جنوب شهری‌ها بیشتر منفی و آسیبی بوده، اما شمال شهری‌ها به جز موارد کلی نظیر ترافیک، به‌نسبت تصویر مطلوب‌تری از شهر دارند که اغلب به خاطرة آنان از شهر مربوط می‌شود. تجربة روند بازسازی شهر از منظر ساکنین با تراژدی زوال خاطره همراه است، چیزی که ساکنان را به حسرت از دست رفتن شهر قدیمی و نوستالژی نسبت به گذشته معطوف می‌کند. ساکنین شهر تصویری تفکیکی از شمال و جنوب شهر در ذهن دارند. تصویری که با عدم ارتباط و آشنایی حداقلی این مناطق نسبت به هم همراه است. این تصویر تفکیکی در بین ساکنان جنوب همراه با حس محرومیت، نابرابری و نارضایتی است. همچنین ساکنین شهر از کاهش روابط انسانی عمیق و اعتماد اجتماعی دچار حس تنهایی هستند. مجموع تم‌های تصویر ذهنی شهر نزد ساکنین نشان می‌دهد که کالبد جدید تهران، ساکنین را به سمت بیگانگی با شهر و کاهش حس تعلق به آن می‌برد.
بلیکی، نورمن (1384). طراحی پژوهش‌های اجتماعی. (مترجم: حسن چاوشیان). تهران: نشر نی.
پروین، ستار و کلانتری، عبدالحسین (1392). تحلیلی بر وضعیت شاخص‌های توسعة پایدار شهری در تهران. بررسی مسائل اجتماعی ایران، 4 (2)، 357-333.
تانکیس، فورن (1390). فضا، شهر و نظریه اجتماعی، مناسبات اجتماعی و شکل‌های شهری (چاپ دوم). (مترجم: حمیدرضا پارسی و آرزو افلاطونی). تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
چلبی، مسعود و امیرکافی، مهدی (1383). تحلیل چند سطحی انزوای اجتماعی. جامعه‌شناسی ایران، 5 (2)، 31-3.
حبیبی، محسن و دیگران (1385). شرح جریان‌های فکری معماری و شهرسازی ایران. تهران: دفتر پژوهش‌های فرهنگی.
رفیعیان، مجتبی و شالی، محمد (1391). تحلیل فضایی سطح توسعه‌یافتگی تهران. مدیریت شهری، 16 (4)، 49-25.
زیمل، جورج (1372). کلان‌شهر و حیات ذهنی. (مترجم: یوسف اباذری). نامة علوم اجتماعی، 3 (0)، 66-53.
ژلنیتس، آندری (1393). درآمدی بر تولید فضای هانری لوفور (چاپ اول). (مترجم: آیدین ترکمه). تهران: انتشارات تیسا.
ساندرز، پیتر (1392). نظریة اجتماعی و مسئلة شهری (چاپ اول). (مترجم: محمود شارع‌پور). تهران: نشر تیسا.
سرمست، بهرام و متوسلی، محمدمهدی (1389). بررسی و تحلیل نقش مقیاس شهر در میزان حس تعلق به مکان (مطالعه موردی: شهر تهران). مدیریت شهری، 26 ( پاییز و زمستان)، 146-133.
شارع‌پور، محمود (1390). جامعه‌شناسی شهری. تهران: انتشارات سمت.
شهابی، محمود و نادری، سارا (1392). مطالعة پدیدارشناسانه تجربة انقیاد- قدرت‌مندی در زندگی روزمرة زنان تهران. جامعه‌شناسی ایران، 14 (2)، 122-79.
شورجه، محمود و شاکری، فاطمه (1393). تولید دیالکتیکی فضای شهری و زندگی روزمره. در علی نجات غلامی (تدوین)، فلسفه، شهر و زندگی روزمره (ص‌ص 349-309). تهران: انتشارات تیسا.
شیانی، ملیحه، رضوی آل‌هاشم، سید بهزاد و کامل، دلپسند (1391). بررسی عوامل اجتماعی مؤثر بر مشارکت شهروندان در مدیریت امور شهری تهران. مدیریت شهری، 2 (4)، 240-215.
لیندنر، رالف (1393). گشتالت تصور شهری. در بیانچینی، فرانکو و وایز ساسکس، گودلا، منظر ذهنی شهر؛ مفاهیم، بازنمایی‌های فرهنگی و کاربست‌های سیاست‌گذرانه. (ویراستار‌ِ ترجمه: محمد علی زکریایی). (چاپ اول، ص‌ص 67-53). تهران: انتشارات تیسا.
محمد‌پور، احمد (1392). روش تحقیق کیفی ضد روش 1و2 (چاپ دوم). تهران: نشر جامعه شناسان.
محمدزاده اصل، نازی، امام‌وردی، قدرت‌الله و سریرافراز، محمد (1389). رتبه‌بندی شاخص‌های رفاه شهری مناطق مختلف شهر تهران. پژوهش و برنامه‌ریزی، 1 (1)، 106-85.
مدنی‌پور، علی (1391). فضاهای عمومی و خصوصی شهر (چاپ سوم). (مترجم: فرشاد نوریان). تهران: انتشارات سازمان فناوری اطلاعات و ارتباطات شهرداری تهران.
همایون کاتوزیان، محمدعلی (1390). ایران، جامعة کوتاه مدت و سه مقالة دیگر. (مترجم: عبدالله کوثری). تهران: نشر نی.
Koch, R., & Latham, A. )2014(. Representing and imagining the city. In R. Paddison & E. McCann (eds.), Cities and social change. Sage Publications Ltd.
Lefebvre, H. (1971). Everyday life in the modern world. (Rabinovitch; S. Trans.), Harper & Row Publishers.
Lefebvre, H. (1991a). The production of space. (Nicholsonsmith; D. Trans.), Oxford, Blackwell publishers.
Martinez, T., Barrio-Garcia,S. D., Ibanez-Zapata, J. A., & Rodrigues Molina M. A. )2007(. Modeling a city's image: The case of Granada. University of Granada, Elsevier Ltd.
Pike, B., )1996.( The city as image. In R. T. Legates, & F. Stout (eds.), The City Reader (pp.104-121). New York, Routledge.
Tonkiss, F. )2013(. Cities by design, The social life of urban form. Cambrirdge, Polity Press.
ابتدای صفحه