مکتب قرآن؛ مؤمنانی در نوستالژی «امت»؛ مطالعه موردیِ کردها در ایران

نوع مقاله: مقاله علمی پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار جامعه‌شناسی، گروه جامعه‌شناسی، دانشکده علوم اجتماعی، دانشگاه تهران، تهران، ایران

2 کارشناس‌ارشد جامعه‌شناسی، گروه جامعه‌شناسی، دانشکده علوم اجتماعی، دانشگاه تهران، تهران، ایران

چکیده

مکتب قرآن، اولین و قدیمی­ترین جریان اسلام‌گرای اهل تسنن در ایران، در چهار دهه اخیر به‌لحاظ ساختاری و گفتمانی مراحل گوناگونی را گذرانده است. هدف این مقاله بررسی سازوکارهای اجتماعی مؤثر بر گرایش کردها به مکتب قرآن، در مرحله سوم تطور گفتمانی‌ـ‌ساختاری این جریان ــ از میانه دهه 1370 هجری تا کنون ــ با روش گراوندد تئوری است. بنابر مطالعات وکاوش‌ها، از دلایل اصلی گرایش کردها به مکتب قرآن تجربه نوعی زندگی جمعی با ویژگی‌های بارزی، همچون همدلی، روابط گرم و صمیمی، روابط شخصی و همبستگی جمعی است، درحالی‌که روابط اجتماعی حاکم بر جامعه بزرگ‌تر به‌سمت نوعی روابط جامعه­ای حرکت کرده که ویژگی‌های بارزش سرد بودن و ابزاری بودن، حسابگری، فردگرایی فزاینده، بیگانگی و روابط غیرشخصی است. مدعای اثر حاضر این است که با گسترش نفوذ و پهنه جهان جامعه‌ای و هژمونی قواعد و مختصات آن، ساکنان دل‌زده از جامعه به عزیمت و ترک این جهان و پناه جستن در نوعی جهان اجتماعی روی می‌آورند؛ مکتب قرآن با مختصات شبه­اجتماع گونه­اش یکی از پناه‌گاه­هاست. این نوع جدید هجرت در دوران مدرن ماست؛ هجرتی نه مبتنی بر حرکت مکانی و گسست فیزیکی از اجتماع پیشینی ــ چنانکه در صدر اسلام روی داد و امروز در رأس هیاهوی تبلیغاتی دولت اسلامی (داعش) است ــ بلکه مبتنی بر جهت­دهی فعال و مستمر به پیوندهای اجتماعی روزانه فرد مکتبی و تأکید بر روابط درون­گروهی، با تضعیف روابط فرد با فضای بیرون از آن. حاصل این فراگرد، خلق جهان خاص مکتب قرآن است؛ هجرت ایمانی به دنیای روابط تنگاتنگ درون­گروهی امتِ مطهر، بدون گسست فیزیکی از جامعه نامطهر سابق.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

مراجع

استراس، آنسلم؛ و کوربین، جولیت (1390). اصول روش تحقیق کیفی: ن‍ظری‍ه‌ م‍ب‍ن‍ای‍ی‌ روی‍ه‌ه‍ا و ش‍ی‍وه‌ه‍ا (مترجم: بیوک محمدی). تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.

حاجی­زاده میمندی، مسعود؛ زارع شاه­آبادی، اکبر؛ و تقوی مریم­آبادی، حمید (1389). همگامی مشترک در خانواده و دینداری جوانان یزد. فصلنامه تحقیقات فرهنگی ایران، 3(3)، 46-23. doi: 10.7508/ijcr.2010.11.002

رستگار خالد، امیر (1392). سرمایه اجتماعی خانواده و دینداری جوانان. فصلنامه تحقیقات فرهنگی ایران، 6(3)، 86-55. doi: 10.7508/ijcr.2013.23.003

روآ، الیویه (1387). تجربه اسلام سیاسی (مترجم: محسن مدیر شانه‌چی، و حسین مطیعی امین). تهران: مرکز مطالعات فرهنگی بین‌الملل.

کلانتری، عبدالحسین؛ عزیزی، جلیل؛ و زاهد زاهدانی، سعید (1388). هویت دینی و جوانان؛ (نمونه آماری جوانان شیراز). فصلنامه تحقیقات فرهنگی ایران، 2(2)، 141-125. doi: 10.7508/ijcr.2009.06.006

کیویستو، پیتر (1383). اندیشه‌های بنیادی در جامعه‌شناسی (مترجم: منوچهر صبوری). تهران: نشر نی.

Ayubi, N. (1993). Political Islam: Religion and politics in the Arab world. London: Routledge.

Bloor, M., & Wood, F. (2006). Keywords in qualitative method. London: Sage Publications.

Esposito, J. L. (1998). Islam and Politics (4th ed.). Syracuse: Syracuse University Press.

Fuller, G. E. (2005). What the future for political Islam? Dilemmas and opportunities for the next decade. Scientific Council For Government Policy, The Hague.

Gellner, E. (1995). Muslim society. Cambridge: Cambridge University Press.

Hacket, R. (2005). Rethinking the role of religion in changing public sphere: Some comparative perspective. New York: BYUL.

Ibrahim, S. E. (2002). Anatomy of Egypt’s Militant Islamic Groups. S. E. Ibrahim, (ed.). Cairo: American University in Cairo Press.   

Learner, D. (1958). The passing of traditional society: Modernizing Middle East. New York: Free Press.

Ranko, A. (2015). The Muslim brotherhood and its quest for hegemony in Egypt. Hamburg: Springer VS.

Rose.H. (2010). The Gülen movement. New York: Springer.

Roy, O. (1994). Failure of political Islam. Cambridge: Cambridge University.

Tonnies, F., & Loomis, C. P. (1957). Community and society. Courier Corporation.

Tynbee, A. (1968). Preface. In J. Cogley, Religion in a secular age, New York: Fredrick A. Praegar.

Wiktorowicz, Q. (2000). The management of Islamic activism: Salafis, the Muslim brotherhood, and state power in Jordan. US: State University of New York Press.

Zahed, M. (2010). The Muslim brotherhood and Egypt’s succession crisis : The politics of liberalisation and reform in the Middle East. New York: Tauris Academic Studies.

 

چگونه به این مقاله استناد کنیم:

شریعتی‌مزینانی، سارا؛ و ابراهیم‌زاده، سامان (1396). مکتب قرآن؛ مؤمنانی در نوستالژی «امت»؛ مطالعه موردی کردها در ایران. فصلنامه تحقیقات فرهنگی ایران، 10(3)، 99-79.  doi: 10.22631/JICR.2017.935.1785

 

فایل ها

اشتراک گذاری

ارجاع به این مقاله

آمار