نوع مقاله : مقاله علمی پژوهشی
نویسنده
دانشیار فلسفه علم، پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی، تهران، ایران
چکیده
اینکه چرا و چگونه نظام آموزشی نوین ایران، که همزمان با افتتاح دارالفنون در سال ۱۲۳۰ شمسی آغاز شد، بهتدریج تحت نفوذ نظام آموزشی فرانسه قرار گرفت اما در اواخر قاجار و در تمام دوره پهلوی اول به دامن ملّیگرایی غلطید، و اینکه این دو زمینهٔ صوری و محتوایی از چه زمانی و با چه کیفیتی نظام آموزشی نوین ایران را درگیر کرد، موضوعی است که این نوشتار تلاش دارد بر پایه گزارشهای تاریخی و اسناد و تحلیلهای ارائهشده زمینههای چنین پیوندی را نشان دهد. برای پاسخ به پرسشهای فوق لازم است بدانیم کدام یک از ویژگیهای نظام آموزشی فرانسه با تمایلات میهنپرستانهٔ ایرانیها در انتهای قرن نوزدهم و ابتدای قرن بیستم، که بیتأثیر از تحوّلات اروپا و غرب آسیا نبود، همراه شد. این مقاله نشان خواهد داد اقتضائات داخلی ایران، از جمله تثبیت امنیت داخلی و مرزی، تحوّلات فرهنگی و اقتصادی و ضرورتهای پزشکی در کنار زمینههای تاریخی التفات ایرانیان به فرانسه و انقلاب خوشنام آن، در دوره احمدشاهی که دوره تثبیت مشروطه نیز خوانده شده است، بهرویکار آوردن نظامی سیاسیـفرهنگیـاقتصادی منجر شد که در آن، حکومت مرکزی میبایست از طریق اتخاذ یکسانسازی فرهنگی ذیل ایدهٔ وحدت ملّی و طرح مدرنیته ایرانی، به مدد دو ابزار آموزش نوین و دیوانسالاری، تمامی آمال و آرزوهای مشروطهخواهان را محقق سازد.
کلیدواژهها
موضوعات
آدمیت، فریدون (1354). امیرکبیر و ایران. تهران: انتشارات خوارزمی.
آدمیت، فریدون (1351). اندیشه ترقی و حکومت قانون عصر سپهسالار. تهران: خوارزمی.
اعتمادالسلطنه، محمدحسن (1350). روزنامه خاطرات اعتمادالسلطنه (به کوشش ایرج افشار). تهران: امیرکبیر.
تقیزاده، سیدحسن (1393). مقالات تقیزاده؛ تعلیم و تربیت (زیر نظر ایرج افشار). تهران: انتشارات توس.
شبکه ملی مدارس (رشد) (بیتا). نظام آموزشی فرانسه. برگرفته از http://old.roshd.ir
دشتی، علی (1312). اندیشهای در اطراف تعلیمات اجباری. مهر، 1(12)، 936-930.
حاضری، علیمحمد (1372). روند اعزام دانشجو در ایران. تهران: انتشارات سمت.
حکمت، علیاصغر (1355). سیخاطره از عصر فراخاندان پهلوی. تهران: وحید.
دولتآبادی، یحیی (1371). حیات یحیی. تهران: انتشارات عطار.
صدیق، عیسی (1336). یادگار عمر. تهران: شرکت سهامی طبع کتاب.
طالبوف، عبدالرحیم (1357). آزادی و سیاست (به اهتمام ایرج افشار). تهران: نشر سحر.
ملکم (بیتا). ندای عدالت (نسخه خطی شماره 3787). تهران: کتابخانه دانشگاه تهران.
یغمایی، اقبال (1376). مدرسه دارالفنون. تهران: نشر سروا.
یغمایی، اقبال (1375). وزیران علوم و معارف و فرهنگ ایران. تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
Guérard, A. L. (1914). French civilization in the nineteenth century. London: T.F. Unwin.
Webster, C. (1976). Changing perspectives in the history of education. Oxford Review of Education, 3, 201–213. doi: 10.1080/0305498760020301