نوع مقاله : مقاله علمی پژوهشی
نویسندگان
1 دانشجوی دکتری جامعه‌شناسی فرهنگی، گروه علوم اجتماعی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکز، تهران، ایران
2 استادیار جامعه‌شناسی، گروه مطالعات فرهنگی، مؤسسه مطالعات فرهنگی و اجتماعی، تهران، ایران
چکیده
مطالعات انجام‌شده در حوزهٔ دین و زنان، رهایی زنان از ساختار مردسالاری و به چالش کشیدن باورها و تفاسیر اسلام سنتی را مختص طبقهٔ بالا و نخبه جامعه می‌دانند. در این مقاله، این پرسش مطرح می‌شود که آیا زنان مذهبی طبقه سنتی و فرودست هم از توان بازتفسیر دینی در زندگی روزمرهٔ خود برخوردار هستند؟ چگونه این زنان بدون آشنایی با منابع نواندیشی دینی دست به بازتفسیر دین سنتی زده و آن را به صورت عملی در زندگی خود به‌کار می‌برند؟ برای انجام این مطالعه از مصاحبه‌های عمیق نیمه‌ساخت‌یافته با زنان مذهبی‌ـ‌سنتی در شهرهای آنکارا و تهران استفاده شده است. نتایج نشان داد که زنان نه‌تنها به‌دنبال گسترش فرصت‌های توانمندسازی از طریق دین به‌عنوان ابزار نبوده‌اند؛ بلکه، اسلام سنتی و تفسیرهایی را که سال‌ها هم‌دوش پدرسالاری، بستری برای منکوب‌کردن‌شان فراهم کرده بود را به چالش کشیده و فضا را برای ورود تفکرات نواندیشی دینی، ناخواسته در قالب زندگی روزمره و به شکل عملی از درون باز کرده‌اند. مخالفت غیرمستقیم با قانون‌هایی که زیربنای فقهی دارند باعث شده تا زنان از مرحله مقاومت‌کردن فراتر روند. این مخالفت به‌عنوان مبارزه‌ای که در زندگی روزمره چندان محسوس به نظر نمی‌رسد، جنبه‌هایی از زندگی آنها را تغییر داده و در نهایت نگاه ملموس‌تری از مساوات‌طلبی اسلام نسبت به زنان را به نمایش می‌گذارد.
کلیدواژه‌ها
موضوعات
ابو زهره، محمد (بی‌تا). زهره التفاسیر. بیروت: دارالفکر.
ابوالفتوح رازی، حسین (1408). روض‌الجنان و روح‌الجنان. مشهد: آستان قدس رضوی.
جرجانی، عبدالقاهر (1430). درج الدرر فی تفسیرالقرآن (محقق: طلعت فرحات). اردن: دارالفکر.
جصاص، احمدبن‌علی (1405). احکام‌القرآن جصاص (محقق: محمدصادق قمحاوی). بیروت: داراحیاءالتراث العربی.
خازن، علی‌بن‌محمد (1415). تفسیر الخازن. بیروت. دارالکتب العلمیه.
زمخشری، محمودبن عمر (1407). الکشاف (چاپ سوم). بیروت: دارالکتاب العربی.
سایس، محمدعلی (1423). تفسیر آیات الاحکام. بیروت: المکتبه العصریه.
طباطبایی، محمدحسین (1390 ﻫ ق). المیزان فی تفسیر القرآن (چاپ دوم). بیروت، موسسه‌الاعلمی للمطبوعات.
طیب، عبدالحسین (1369). اطیب‌البیان فی تفسیر القران (چاپ دوم). تهران: انتشارات اسلام.
عاملی، ابراهیم (1360). تفسیر عاملی (مصحح: علی‌اکبر غفاری). تهران: صدوق.
فاضل مقداد، مقدادبن‌عبدالله (1373). کنزالعرفان فی فقه‌القرآن. تهران: مرتضوی.
فخررازی، محمدبن‌عمر (1420). تفسیرالکبیر(مفاتیح‌الغیب). چاپ سوم. بیروت: داراحیاءالتراث العربی.
فضل‌الله، محمدحسین (1419). من وحی القرآن. بیروت: دارالملاک.
قرطبی، محمدبن احمد (1364). الجامع الاحکام القرآن. تهران: ناصرخسرو.
کیاهراسی، علی بن محمد (1422). احکام القرآن (کیاهراسی). بیروت: دارالکتب العلمیه.
ماتریدی، محمد (1426). تأویلات اهل‌السنه. بیروت: دارالکتب العلمیه.
مراغی، احمدمصطفی (بی‌تا). تفسیرالمراغی. بیروت: دارالفکر.
مغنیه، محمدجواد (1424). التفسیر الکاشف. قم: دارالکتب‌الاسلامی.
Ammerman, N. T. (2003). Religious identities and religious institutions. In Michele Dillon (Ed.), Handbook of Sociology of Religion. New York: Cambridge University Press.
Bartkowski, J.P. (1999). One step forward, one step back: “Progressive traditionalism” and the negotiation of domestic labor within evangelical families. Gender Issues, 17, 37–61. doi: 10.1007/s12147-998-0003-3
Bartkowski, J.P., & Read, J.G. (2003). Veiled Submission: Gender, Power, and Identity Among Evangelical and Muslim Women in the United States. Qualitative Sociology, 26(1), 71-92. doi: 10.1023/A:1021456004419
Becker, P. E. (1999). Congregations in conflict: Cultural models of local religious life. New York: Cambridge University Press.
Bilge, S. (2010). Beyond subordination vs. resistance: An intersectional approach to the agency of veiled Muslim women. Journal of Intercultural Studies, 31(1), 9–28. doi: 10.1080/07256860903477662
Boddy, J. (1989). Wombs and alien spirits: Men and women in the Zar Cult in North Africa.Madison. University of Wisconsin Press.
Burke, K.C. (2012). Women’s agency in gender - traditional religions: A review of four approaches. Journal of Sociology of Compass, 6(2), 122-133. doi: 10.1111/j.1751-9020.2011.00439.x
Chapman, M. (2015). Feminist dilemmas and the agency of veiled Muslim women: Analysing identities and social representations. European. Journal of Women’s Studies, 1–14. doi:10.1177/1350506815605346
Deeb, L. (2006). An enchanted modern: Gender and public piety in Shi’i lebanon. Princeton, NJ: Princeton University Press.
Ebaugh, H. R., & Chafetz, J. S. (2000). Religion and the new immigrants. Walnut Creek, CA: AltaMira Press.
Fridle, E. (1994). Sources of female power in Iran (M. Afkhami & E. Fridle, Eds). In: In The Eye of the Storm: Women in Post-Revolutionary Iran(Pp. 151-167), New york: I.B. Tauris Publishers.
Gallagher, S. (2007). Agency, Resources, and Identity: Lower-Income Women's Experiences in Damascus. Gender and Society, 21(2), 227-249.
Hegland, M. (1995). Shia Women of Northwest Pakistan and Agency through Practice: Ritual, Resistance, Resilience. Political and Legal Anthropology Review, 18(2), 80-65. doi: 10.1525/pol.1995.18.2.65
Irving S. (2016). Agency and Gender in Gaza: Masculinity, Femininity, and Family during the Second Intifada by Aitemad Muhanna. Journal of Middle East Women Studies, 12(2), 258-260. doi: 10.1215/15525864-3507683
Kandiyoti, D.) 1996). Gendering the Middle East Emerging perspective (Chapter 1). In Contemporary Feminist Scholarship and Middle East Studies (Deniz Kandiyoti, Ed.). Syracuse University Press.
Lazreg, M. (2013). Poststructuralist theory and women in the Middle East: going in circles?. Contemporary Arab Affairs, 6(1), 74-81. doi:10.1080/17550912.2012.757884
Mahmood, S. (2001). Feminist Theory, Embodiment, and the Docile Agent: Some Reflections on the Egyptian Islamic Revival. Cultural Anthropology, 16(2), 202-236.
Mahmood, S. (2005). Politics of Piety: The Islamic Revival and the Feminist Subject. Princeton, New Jersey: Princeton University Press.
Mir-Hosseini, Z. (2006). Muslim Women’s Quest for Equality: Between Islamic Law and Feminism. CriticalInquiry, 32(4), 629-645. doi: 10.1086/508085
Muhanna, A. (2015). Women's moral agency and the politics of religion in the Gaza Strip. Journal of Feminist Studies in Religion, 31(1), 3-21. doi: 10.2979/jfemistudreli.31.1.3
Muhanna, A. (2020). Agency and gender in Gaza: Masculinity, femininity and family during the second Intifada. New Yourk: Routledge; 1 edition.
Patillo-McCoy, M. (1998). Church culture as a strategy of action in the black community. American Sociological Review, 63, 767–784. doi: 10.2307/2657500
Qutteina, Y. &; James-Hawkins, L. & Al-Khelaifi, B. & Yount, K.M. (2019). Meanings of Women’s Agency: A Case Study from Qatar on Improving Measurement in Context. Journal of Arabian Studies: Arabia, the Gulf, and the Red Sea, 9(1), 33-51. doi: 10.1080/21534764.2019.1649828
Rinaldo, R. (2014). Pious and critical: Muslim women activists and the question of agency. Gender & Society, 28 (6), 824–846. doi: 10.1177/0891243214549352
Sadiqi, F. (2018). Female perceptions of Islam in Today’s Morocco. Journal of Feminist Scholarship, 11, 48-60.
Saktanber, A. (2002). Living Islam: Women, Religion and the Politicization of Culture in Turkey. I.B.Tauris publishers, London. New York.
Sehlikoglu, S. (2018). Revisited: Muslim Women’s agency and feminist anthropology of the Middle East. Contemporary Islam, 12, 73–92. doi: 10.1007/s11562-017-0404-8
Shively, K. (2014). Entangled ethics: Piety and agency in Turkey. Anthropological Theory, 14(4), 462–480. doi: 10.1177/1463499614539072
Smith, C. (1998). American evangelicalism: Embattled and thriving. Chicago: University of Chicago Press.
Smith, C. (2000). Christian America? What evangelicals really want. Berkeley: University of California Press.
Swidler, A. (1986). Culture in action: Symbols and strategies. American Sociological Review, 51(2), 273-286.
Vintges, K. (2012). Muslim women in the western media: Foucault, agency, governmentality and ethics. European Journal of Women’s Studies, 19(3), 283–298. doi: 10.1177/1350506812443476
Warner, R. S., & Wittner, J. G. (Eds.). (1998). Gatherings in diaspora: Religious communities and the new immigration. Philadelphia: Temple University Press.
Werbner, P. (2018). Between Islamic piety, agency and ethical leadership: paradoxes of self-transformation. Contemporary Levant, 3(1), 79-90. doi: 10.1080/20581831.2018.1449934
Williams, R. (1995). Constructing the Public Good: Social Movements and Cultural Resources. Journal of Social Problems, 42(1), 124-144. doi: 10.2307/3097008
Yount, K. (2005). Women's Family Power and Gender Preference in Minya, Egypt. Journal of Marriage and Family, 67(2), 410-428. doi: 10.1111/j.0022-2445.2005.00125.x
)