نوع مقاله : مقاله علمی پژوهشی

نویسندگان

1 پردیس دانشگاه گیلان- رشت

2 استادیار دانشکده هنر و معماری دانشگاه گیلان- رشت

3 استادیار دانشکده هنر و معماری دانشگاه گیلان-رشت

چکیده

حفظ هویت در طراحی محیط ساخته شده و تجلی آن در بناهای امروزی از مهم­ترین اهداف طراحان است. اما فرآیند جهانی­شدن امکان هویت‌یابی بومی را کاهش داده، موجب بحران هویت و معنا در معماری معاصر شده و پیامدهایی چون عدم تعلق به مکان و کاستی­های روان­شناختی را در پی داشته است.در تحقیق حاضر از روش توصیفی و پیمایشی استفاده شد، که به یافتن متغیرهای مؤثر در ارتقای هویت و افزایش حس تعلق شهروندان پرداخته شد. در ابتدا با مطالعه کتابخانه­ای مولفه های مؤثر پژوهش استخراج گردید و به صورت چهارچوب نظری تدوین گردید. جامعه آماری تحقیق شهروندان شهر رشت و نمونه مورد تحقیق 407 نفر می باشد. ابزارجمع آوری اطلاعات میدانی پرسشنامه بسته پاسخ می باشد که بعد از اعتیار یابی مورد استفاده قرار گرفت. نهایتاً با تحلیل پاسخ­ها به‌وسیلة نرم­افزار «اس.پی.اس.اس» و استفاده از آزمون همبستگی پیرسون، واریانس و رگرسیون رابطه بین متغیرهای مستقل و وابسته تحلیل شد. مطابق یافته­های تحقیق، با ایجاد نفوذپذیری، غنای حسی، توجه به نمای ساختمان­ها، نمادها و نشانه­های بومی، خوانایی در فرم کالبدی و توجه به زمینه در طراحی، می­توان موجب ارتقای هویت محیط و افزایش حس تعلق شهروندان گردید.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

آتشین­بار، محمد (1388). تداوم هویت در منظر شهری. باغ نظر. 6(12)، 56ـ45.
‌ابراهیمی، سمیه؛ اسلامی، سید غلامرضا (1389). معماری و شهرسازی ایران در دوران گذار. هویت شهر، 4(6)، 14ـ3.
اردلان. نادر (1374). معماری ایرانی در سخن چهار نسل از معماران. آبادی، 5(19)، 18-15.
الکساندر، کریستوفر ( 1386). معماری و راز جاودانگی راه بی­زمان ساختن، (مترجم مهرداد قیومی بیدهندی). تهران: دانشگاه بهشتی.
الکساندر، کریستوفر (1392). سرشت نظم، (مترجم رضا سیروس صبری و علی اکبری). تهران: پرهام نقش.
برزگر، محمدرضا (1383). بازشناسی هویت شهری. مجموعه مقالات همایش مسایل شهرسازی ایران، ج1، ساخت شهری. شیراز: دانشگاه شیراز.
بنتلی، ایان و همکارن (1390). محیط­­های پاسخ ده. کتاب راهنمای طراحان، (مترجم مصطفی بهزادفر). تهران: دانشگاه علم و صنعت.
پاکزاد، جهانشاه (1381). کیفیت فضا. آبادی، 12(37)، 111-100.
پاکزاد، جهانشاه (1385). راهنمای طراحی فضاهای شهری در ایران. وزارت مسکن و شهرسازی، معاونت شهرسازی و معماری.
پاکزاد، جهانشاه (1386). مقالاتی در باب مفاهیم معماری و طراحی شهری. تهران: شهیدی.
پورجعفر، محمدرضا؛ منتظرالحجه، مهدی (1390). نشانه­های شهری. تهران: طحان.
تابان، محسن و همکاران (1391). هویت و مکان، رویکردى پدیدارشناسانه. هویت شهر، 6(10)، 90-79.
تاجیک، محمدرضا (1384). روایت غیریت و هویت در میان ایرانیان. تهران: فرهنگ گفتمان.
توماج‌نیا، جمال­الدین؛ طاووسی، محمود (1385). نقش درخت زندگی در فرش­های ترکمن. گلجام. (4و5)، 24ـ11.
حبیب، فرح و همکاران (1391). پرسمان تبعی در گفتمان کالبد شهر و هویت (یا هویت تابع کالبد شهر؟). هویت شهر، 2(3)، 23-13.
حجت، عیسی (1384). هویت انسان­ساز، انسان هویت­پرداز (تأملی در رابطة هویت و معماری). هنرهای زیبا، (24)، 62ـ55.
خطیبی، محمدرضا (1392). تأثیر متقابل الگوهای رفتاری در احیای هویت محیط شهر (مطالعة موردی: محدودة ورودی سنندج). هویت شهر، 7(13)، 73-63 .
دانش‌پور، سید عبدالهادی (1379). بازشناسی مفهوم هویت در فضای عمومی شهر. رسالة دکتری، دانشگاه تهران.
دانش‌پور، سید عبدالهادی؛ سپهری مقدم، منصور؛ چرخچیان، مریم (1388). تبیین مدل «دلبستگی به مکان» و بررسی عناصر و ابعاد مختلف آن. نشریهٔ هنرهای زیبا، معماری و شهرسازی، 1(38)، 48-37.
دهخدا، علی‌اکبر (1343). لغت‌نامه. تهران: دانشگاه تهران.
راودراد، اعظم؛ محمودی، بهارک (1394). تخیل تهران: مطالعة «منظر ذهنی شهر» در سینمای دهة چهل و پنجاه ایران. فصلنامه علمی پژوهشی تحقیقات فرهنگی ایران، 8 (4)، 90-53.
ربانی، رسول و همکاران. (1389). بررسی عوامل سازنده بر هویت شهرهای جدید (مطالعه موردی: شهر پردیس تهران). فصلنامهٔ مطالعات ملی، 11(3)، 128ـ101.
سایمون، بل (1387). عناصر طراحی بصری در منظر، (مترجم محمدرضا مثنوی). تهران: دانشگاه تهران.
سلطان‌زاده، حسین (1372). فضاهای ورودی در معماری سنتی ایران. تهران: معاونت امور اجتماعی و فرهنگی شهرداری تهران.
شکری، امید؛ کرمی نوری، رضا؛ فراهانی، محمدنقی؛ مردای، علیرضا (1394). رواسازی میان فرهنگی مقیاس چندبُعدی حمایت اجتماعی ادراک شده در دانشجویان ایرانی و سوئدی. فصلنامه علمی پژوهشی تحقیقات فرهنگی ایران، 9 (2)، 100-79.
شیخ‌زین­الدین، حسین (1374). معماری ایرانی در سخن چهار نسل از معماران. آبادی، 5(19)، 45ـ44.
صفرنژاد، مهسا (1394). طراحی معماری مرکز اداری آموزشی‌پژوهشی و حفاظتی میراث فرهنگی شهر رشت در جهت ارتقای هویت و افزایش حس تعلق شهروندان با تأکید بر نمادها و نشانه­های معماری بومی. پایان‌نامة کارشناسی ارشد، دانشکدة هنر و معماری، پردیس دانشگاه گیلان.
طبسی، محسن (1386). بازتاب هویت ایرانی در معماری اسلامی ایران. هویت ایرانی (سلسله مقالات و گفتارهایی پیرامون هویت ایرانی). تهران: سوره مهر.
عباس­زادگان، مصطفی؛ سربندی فراهانی، معصومه (1391). کاربست بعد عملکردی طراحی شهری در ارتقای کیفیت فضاهای سبز و باز محلی. دومین کنفرانس برنامه­ریزی و مدیریت محیط زیست.
فروغی، مژگان (۱۳۹۰). بررسی نقش مولفه های محیط کالبدی درایجاد حس مکان برای طراحی مطلوب. همایش ملی سازه، راه، معماری. چالوس. دانشگاه آزاد اسلامی واحد چالوس. http://www.civilica.com/Paper-CHALOOSCIVIL01-CHALOOSCIVIL01_061.html.
فکوهی، ناصر ( 1387). فرهنگ ملی، فرهنگ­های قومی‌ـ‌جماعتی و بازار اقتصاد صنعتی. جامعه‌شناسی ایران، 7(1)، 148ـ126.
فلاح، مریم (1392). تأثیر فرهنگ بر معماری بومی، معماری و شهرسازی و توسعهٔ پایدار. مشهد: مؤسسة آموزش عالی خاوران.
فلاحت، محمدصادق؛ نوحی، سمیرا (1391). ماهیت نشانه­ها و نقش آن در ارتقای حس مکان فضای معماری. نشریهٔ هنرهای زیبا، معماری و شهرسازی. 17(1)، 26ـ17.
فیاض، ابراهیم (1390). نشانه­شناسی چشم­اندازهای فرهنگی در جغرافیای فرهنگی؛ راهبردی مفهومی برای فهم و کشف معنا. فصلنامهٔ تحقیقات فرهنگی، 4(4)، 116-91.
قریب، فریدون (1382). ضوابط ساماندهی و معیارهای طراحی شهری برای مبادی ورودی شهرها. هنرهای زیبا، 15(15). 41ـ2.
قطبی، علی‌اکبر (1387). مفهوم هویت و معماری امروز ایران. آینهٔ خیال، (10)، 83-78.
کاوسی، اسماعیل؛ حسین­زادگان، زهره (1389). حفظ هویت ایرانی‌ـ‌اسلامی در فرآیند جهانی شدن. فصلنامهٔ مطالعات راهبردی سیاستگذاری عمومی، 2(3). 62-37.
کربلایی نوری، رضا (1386). هویت، شهر، خاطره. مجموعه مقالات هویت شهرهای جدید. تهران: وزارت مسکن و شهرسازی، شرکت عمرانی شهرهای جدید.
گرجی مهلبانی، یوسف؛ دانشور، کیمیا (1389). تأثیر اقلیم بر شکل­گیری عناصر معماری سنتی گیلان. معماری و شهرسازی آرمان‌شهر، 3(4)، 145ـ135.
گلکار، کوروش. (1379). مؤلفه­های سازنده کیفیت طراحی شهری. نشریهٔ علمی پژوهشی صفه، (32)، 65ـ38.
لنگ، جان (1391). آفرینش نظریهٔ معماری، نقش علوم رفتاری در طراحی محیط، (مترجم علیرضا عینی‌فر). تهران: دانشگاه تهران.
لینچ، کوین (1388). تئوری شکل خوب شهر، (مترجم حسین بحرینی). تهران: دانشگاه تهران.
لینچ، کوین (۱۳۹۲). سیمای شهر (ترجمة منوچهر مزینی). تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
مدنی­پور، علی (1379). طراحی فضای شهری، نگرشی بر فرآیند اجتماعی و مکانی، (مترجم فرهاد مرتضایی). تهران: شرکت پردازش و برنامه­ریزی شهر تهران.
مردمی، کریم؛ مرادی، اصغرمحمد (1387). الزامات ارزش­گذاری به میراث فرهنگی در آموزش معماری. نشریهٔ بین‌المللی علوم مهندسی دانشگاه علم و صنعت، 19(6)، 110-105.
مزینی، منوچهر (1375). فرهنگ و زیبایی‌شناسی شهری. فصلنامهٔ فرهنگ عمومی، شماره 8و9؛ قابل دسترسی در: http://rasekhoon.net/article/show/195469
معین، محمد (1378). فرهنگ فارسی. تهران: دانشگاه تهران.
مهدوی­نژاد، محمدجواد؛ بمانیان محمدرضا؛ خاکسار ندا (1389). هویت معماری، تبیین معنای هویت در دوره‌های پیشامدرن، مدرن و پسامدرن. هویت شهر، 4(7)، 122ـ113.
میرمقتدایی، مهتا (1383). معیارهای شناخت و ارزیابی هویت کالبدی شهرها. هنرهای زیبا، (19)، 38ـ29.
نصر، طاهره (1383). نگاهی به هویت در معماری. International Road & Structure Monthly Magazine، (31)، 71-69.
نقی­زاده، محمد (1386). ادراک زیبایی و هویت شهر (در پرتو اسلامی). اصفهان: سازمان فرهنگی تفریحی شهرداری اصفهان.
هال، استوارت (1382). رمزگذاری و رمزگشایی. ترجمه نیما ملک مهدی. چاپ اول. تهران.
همتی، زهرا؛ شبیری، سید محمد (1394). تحلیلی بر مؤلفه­های ارتقای فرهنگ محیط­زیستی مطالعۀ موردی: شهروندان شهر شیراز. فصلنامه علمی پژوهشی تحقیقات فرهنگی ایران، 8 (4)، 215-197.
یزدانی، عنایت­الله؛ مروتی، نادر (1392). جهانی شدن و چالش­های فراروی هویت ملی در کشورهای در حال توسعه. فصلنامهٔ تحقیقات سیاسی و بین‌المللی دانشگاه آزاد اسلامی واحد شهرضا. (6)، 23ـ1.
    Alexander, Christopher. (1965). A City is Not a Tree, In: G. Bell & J. Tyrwhitt (Eds.) (1992) Human Identity in the Urban Environment, London: Penguin.
Appleyard, D. (1979). Planning the Pluralistic City. Cambridge: MIT Press.
Bentley, I.; Alcock, A.; Murrain, P.; McGlynn, S.; Smith, G. (1985). Responsive Environment: A Manual for Designers. London: Architectural Press.
Dougherty, Dana Lyn (2006). Embodying the City: Identity and Use in Urban Public Space. Thesis submitted to the faculty of the Virginia Polytechnic Institute and State University in partial fulfillment of the requirements for the degree of Master of Landscape Architecture.
Jacobs, A.; Appleyard, D. (1987). Towards an Urban Design Manifesto: A Prologue. Journal of the American Planning Association, (53), 112-120.
Lalli, M. (1988). Urban Identity. in Environment Social Psychology. Dordrecht: Kluwer.
Lynch, K. (1981). A Theory of Good City Form. Cambridge: MIT Press.
Rapaport, A, (1977). Human Aspect of Urban Form. Oxford: Pergamon Press.
CAPTCHA Image