نوع مقاله : مقاله علمی پژوهشی
نویسندگان
1 دکترای علوم ارتباطات اجتماعی، عضو گروه پژوهشی فرهنگ و ارتباطات، جهاد دانشگاهی، واحد علامه طباطبایی
2 دانشیار گروه علوم ارتباطات اجتماعی، دانشگاه علامه طباطبایی
چکیده
حرکت بهسمت اهداف «سند چشمانداز 1404» نیازمند درک الزامات برای تدوین برنامههای مناسب جهت دستیابی به اهداف مطلوب در توسعه است. با آغاز عصر اطلاعات، قواعد سیاستگذاری توسعه نیز بهشدت در جهان تغییر کرده و تحت تأثیر متغیرهای ارتباطات، فرصتهای بیبدیلی برای جهش کشورهایی که در مراحل آغازین توسعه بودهاند، فراهم شده است. بر این اساس، توجه به بعد ارتباطات در سطح کلان و در برنامههای توسعه سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی کشور، بسیار مهم و ضروری است. این امر نیازمند بازنگری برنامههای پیشین و آسیبشناسی آنها و ارزیابی نقاط قوت و ضعف برنامهها برای تدوین برنامههای جامعتر آینده است. سؤال اصلی این تحقیق این است که بعد از انقلاب، رویکرد برنامههای توسعه به بخش ارتباطات چگونه بوده است؟ کدامیک از ابعاد ارتباطات مورد توجه و چه جنبههایی مورد غفلت قرارگرفته است؟
در این پژوهش، تحلیل پنج برنامة توسعة پس از انقلاب، با استفاده از روش تحلیل محتوای کیفی انجام گرفته است. یافتهها نشان میدهند که در همۀ برنامههای پنجسالة توسعه به ابعاد سختافزارانه و کمی توسعة ارتباطات و رسانهها بیشتر پرداخته شده و جنبههای کیفی و محتوایی، نظیر حق دسترسی همگانی به اطلاعات، آزادی کسب و انتشار اطلاعات در چارچوب قانون اساسی، آزادی بیان و قلم و نیز حرکت بهسوی جامعة اطلاعاتی و داناییمحور و همچنین سایر ابعاد ارتباطات، از جمله ارتباطات انسانی، سنتی و اجتماعی کمتر مورد توجه بوده است. درعینحال، در برنامة چهارم توسعه با محوریت «دانایی»، نسبت به سایر برنامهها بهصورت جامعتر به ابعاد و زمینههای جدید ارتباطات پرداخته شده است. این پژوهش، با توجه به همین رویکردها و نیز رهیافتهای جدید علمی و تجربی، ضرورت دخیل کردن بیشتر ارتباطات را در سیاستگذاری توسعه، پیشنهاد میکند.
کلیدواژهها
موضوعات
ابراهیمآبادی، حسین(1392). تاملی بر نسبت میان فناوریهای اطلاعاتی با تغییرات در فرهنگ و مناسبات اجتماعی. فصلنامه تحقیقات فرهنگی ایران. 6 (4)، 83-106.
ازکیاء، مصطفی؛ غفاری، غلامرضا (1381). جامعهشناسی توسعه. تهران: نشر کلمه .
بوستاک، فرانسیس و جونر، جفری(1395). برنامهریزی و قدرت در ایران (ابوالحسن ابتهاج و توسعه اقتصادی زیر سلطه شاه). تهران: کویر.
تهرانیان، مجید (1355). گزارش کمیتة اطلاعات و ارتباط جمعی. برنامه ششم. پیشنویس(2). تهران.
تهرانیان، مجید (بیتا). ابعاد انسانی توسعه. تهران: پژوهشکده علوم ارتباطی و توسعة ایران.
خانیکی، هادی (1381). قدرت، جامعه مدنی و مطبوعات. تهران: طرح نو.
خانیکی، هادی (1384). بنیانهای مطالعات ارتباطات و توسعة ملی در ایران. علوم اجتماعی، 28 و 29، 56ـ7.
دهقانپیشه، الهه؛ اسماعیلی، رضا (1391). ارزیابی مصوبات دولت دربارة سینما (1368-1388 شمسی). تحقیقات فرهنگی ایران، 5 (1)، 132ـ115.
سازمان برنامه و بودجه (1369). قانون برنامة اول توسعة اقتصادی-اجتماعی و فرهنگی جمهوری اسلامی ایران (1374-1370).
سازمان برنامه و بودجه (1373). قانون برنامة دوم توسعة اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی جمهوری اسلامی ایران (78-1374).
سازمان برنامه و بودجه (1379). قانون برنامة سوم توسعة اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی جمهوری اسلامی ایران (83-1379).
سازمان برنامه و بودجه (1383). قانون برنامة چهارم توسعة اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی جمهوری اسلامی ایران (1384-1388).
سازمان برنامه و بودجه (1389). قانون برنامة پنجم توسعة اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی جمهوری اسلامی ایران (1394-1390).
سرواس، جان.(1991). به سوی رویکرد جدید ارتباطات و توسعه. (مترجم: پیروز ایزدی). (1384 ب). رسانه. 64، 149-121.
سرواس، جان.(1991). دگرگونی در نظریههای ارتباطات و توسعه. ترجمه علیرضا حسینی پاکدهی.(1384 الف). رسانه. 64، 105-64.
فرقانی، محمدمهدی (1380). ارتباطات و توسعه؛ چهار دهه نظریهپردازی. رسانه، 12(2)، 53ـ47.
فرقانی، محمدمهدی (1393). مجموعه مقالات روزنامه نگاری، ارتباطات و جامعه. تهران: اطلاعات.
کریمیان، زهرا؛ احمدوند، علیمحمد (1391). جامعه اطلاعاتی، هویت فرهنگی و رسالت دانشگاهها. تحقیقات فرهنگی ایران، 5(3)، 76ـ47.
لی، جان.آر. (2536). بهسوی سیاستهای ارتباطی واقعبینانه، (مترجم خسرو جهانداری). بینا.
معتمدنژاد، کاظم (1371). ارتباطات توسعه و توسعة ارتباطات در ایران: نقش ارتباطات در پیشبرد برنامههای توسعة ملی و اهمیت برنامهریزی برای توسعة ارتباطی. تهران: دانشگاه علامه طباطبایی.
معتمدنژاد، کاظم (1383). یونسکو و سیاستگذاری ملی ارتباطات در کشورهای در حال توسعه. رسانه. 15(2)، 38ـ5.
معتمدنژاد، کاظم .(1380). سیری در تحول مطالعات ارتباطاتی. در مهدی محسینانراد. ارتباط شناسی. تهران: سروش.
معتمدنژاد، کاظم(1371). وسائل ارتباط جمعی. تهران: دانشگاه علامه طباطبائی.
مولانا، حمید (1387). گذر از نوگرایی، (مترجم یونس شکرخواه). تهران: دفتر مطالعات و برنامهریزی رسانهها.
Hancok, A. (1981). Communication Planning for Development: an Operational Framework, UNESCO.
Hsieh, H.F; Shannon, S.E. (2005) .Three Approaches to Content Analysis. Qualitative Health Research, 15(9), 1277-1288.
McQuail, Denis (1983). McQuail's Mass Communication Theory. London: Sage Publication.
Servaes, J. (1989). Shifts in Development and Communication Theory with a Brief Discussion of its Communication Policy and Planning Consequences. Progress in Communication Vciences. 209(59), 51-58.
Servaes, J. (1991). Toward a New Perspective for Communication and Development. Communication in Development. 52(1).
Servaes, J.; Malikhao, P. (2005). Participatory Communication: the New Paradigm? In O. Hemer and T. Tufte (eds.), Media and Glocal Change: Rethinking Communication for Development. Goteborg: Nordicom and Buenos Aires: Clacso. Pp.91-103.
Tehranian, M. (1994). Communication and Development. In Communication Theory Today, David Crawley and David Mitchell (Ed.). Stanford, CA: Stanford University Press.
UNESCO (1972) Report of the Meeting of Experts on Communication Policies and Planning. Paris. 17-18 July 1972. Paris: UNESCO.
Zhang, Y.; Wildemuth, B. M. (2009). Qualitative Analysis of Content. In B. Wildemuth (Ed.). Applications of Social Research Methods to Questions in Information and Library Science. Westport, CT: Libraries Unlimited. 308-319.