نوع مقاله: مقاله علمی پژوهشی
نویسندگان
1 استادیار گروه زبان و ادبیات انگلیسی، دانشگاه سیستان و بلوچستان
2 کارشناس ارشد زبان‌شناسی همگانی
چکیده
ایدئولوژی‌ها ساخت‌هایی معنایی هستند که در تولید، بازنمایی و تغییر روابط نابرابر قدرت نقش دارند و به‌واسطة معنا با گفتمان و زبان که ابزار تولید معناست، پیوند می‌خورند. ایدئولوژی‌ها در قالب رخدادهای گفتمانی، تولید می‌شوند و انتقال می‌یابند. عناوین خبری مطبوعات نمونه‌های این رخدادهای گفتمانی هستند. در این پژوهش در چارچوب تحلیل گفتمان انتقادی و با بهره‌گیری از مؤلفه‌های جامعه‌شناختی‌ـ معنایی الگوی تحلیلی ون لیوون (1996) همچون «حذف، اظهار، پیوند زدن، ارزش‌دهی و تفکیک کردن»، به بررسی چگونگی بازنمایی ایدئولوژی‌ها دربارة برنامة هستهای ایران در سال 1390 در روزنامههای داخلی و خارجی به‌شکل تحلیلی و توصیفی پرداخته شده و بسامد استفاده از این مؤلفه‌ها توسط هر دو گروه از روزنامه‌ها تعیین و مقایسه گردیده است تا به این سؤال پاسخ داده شود که بازنمایی ایدئولوژی در برنامة مذکور با استفاده از کدام مؤلفه‌های جامعه‌شناختی‌ـ‌معنایی صورت می‌گیرد و آیا نحوة این بازنمایی و بسامد استفاده از مؤلفه‌ها در روزنامههای داخلی و خارجی یکسان است. برای این منظور 242 عنوان از دو روزنامة داخلی ایران و کیهان و دو روزنامة خارجی گاردین و واشنگتن‌پست دربارة موضوع هستهای ایران مورد بررسی تحلیلی و توصیفی قرار گرفت. نتایج تحلیل حاکی از این است که نوع مؤلفه‌های به‌کاررفته یکسان است و میزان استفاده از مؤلفه‌ها در روزنامههای ذکرشده، بیشتر در مؤلفة حذف، تفاوت می‌کند، اما نحوة استفاده از این مؤلفه‌ها متفاوت و منطبق بر ایدئولوژی و دیدگاهی است که از آن جانبداری می‌کنند. در واقع ایدئولوژی‌های متفاوت به بهره‌گیری متفاوت از مؤلفه‌های زبانی منجر می‌شود.
کلیدواژه‌ها
آقاگلزاده، فردوس (1390).تحلیل گفتمان انتقادی. تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.
ایزدی، فؤاد، و سقای بیریا، حکیمه (1378). تحلیل گفتمان انتقادی روزنامههای برجستة آمریکا دربارة انرژی هستهای ایران. ترجمة سیدجمالالدین اکبرزاده، نشریة رسانه، شمارة 16 (1) ، 10-125.
ربیعی، علی، و احمدزاده نامور، فرناز (1387). نظریة بازنمایی رسانهها و تحلیل افکار عمومی متقابل آمریکاییها و ایرانیها. مجله دانش سیاسی، 4 (2)، 37-62.
رزمجو، آیت...، و ثانوی، سحر (1378). بررسی شیوه‌های تصویرسازی کارگزاران در زبان اخبار؛ تحلیل گفتمان انتقادی با عنایت به مؤلفه‌های جامعه‌شناختی‌ـ معنایی. فصلنامة پازند، 4 (13)، 41-65.
سلطانی، علی‌اصغر (1384). قدرت، گفتمان و زبان؛ سازوکارهای جریان قدرت در جمهوری اسلامی ایران. تهران: نشر نی.
سلطانی، علی‌اصغر، تفضلی، بیژن، و صدقی چوکانو، رضا (1387). تحلیل گفتمان رسانهها. فصلنامه علوم سیاسی، شمارة (42)، 65-94.
سلطانی، علی‌اصغر، و شاه‌قاسمی، احسان (1389). آیا این مرد به بمب اتم دست مییابد؛ نگاهی به بازنمایی مناقشات اتمی ایران در مطبوعات آمریکا. مجلة جهانی رسانه، پاییز و زمستان 1382، 10، 1-14.
شمس، محمدرضا (1385). بررسی گفتمان انتقادی مسئلة هستهای ایران در روزنامههای انگلیس. رسالة دکتری آموزش زبان انگلیسی. دانشگاه اصفهان.
غیاثیان، مریم (1388). بازتاب نگرش فرهنگی غرب نسبت به ایران در ساختارهای زبانی در نشریات انگلیسی زبان. فصلنامة تحقیقات فرهنگی ایران، 2 (1)، 123-139.
مهدی‌زاده، سیدمحمد (1378). رسانهها و بازنمایی. تهران: وزرات فرهنگ و ارشاد اسلامی.
یارمحمدی، لطف‌الله (1383). گفتمان‌شناسی رایج و انتقادی. تهران: انتشارات هرمس.
یارمحمدی، لطف‌الله، و رشیدی، ناصر (1382). پژوهشی در میزان صراحت یا پوشیدگی پیام در گزیدة سرمقالههای روزنامههای ایران: رابطة بین ساختارهای گفتمان‌مدار و ساختارهای زیربنایی فکری‌ـ اجتماعی. نامة فرهنگ، 3 (47)، 23-59.
Coulthard, C.R. & Coulthard, M. (eds.). Text and Practices:.Readings in CDA, London: Rutledge.
Fairclough, N. (1995). Critical Discourse Analysis. London: Longman.
Fairclough, N. (1996). Language and Power. London: Longman.
Fairclough, N. (2004). Analyzing Discourse. London: Rutledge.
Hall, S. (2013). Cultural Representation and Signifying Practices. UK: Sage Publications.
Hamilton, H.E (eds.), Handbook of Discourse. London: Routledge.
Van Leeuwen, T. A. (1996). The Representation of Social Actors, In Caldas
Van Leeuwen, T. A. (2008). Discourse and Practice. London: Oxford University press.
Van Leeuwen, T. A. (2009). Critical Discourse Analysis. In Schiffrine, D. Tanen. &
