نوع مقاله : مقاله علمی پژوهشی

نویسندگان

1 عضو هیئت علمی پژوهشکدۀ مطالعات فرهنگی و اجتماعی

2 استادیار گروه مدیریت و برنامه‌ریزی آموزشی دانشگاه علامه طباطبائی

چکیده

یکی از اهداف اصلی پژوهش‌های دانشگاهی، پاسخ به نیازهای علمی جامعه است. در وهلۀ نخست، آنچه موجب اعتماد و ایجاد ارزش به‌منظور بهره‌مندی از این پژوهش‌ها توسط ذی‌نفعان می‌شود، کیفیت علمی آنهاست. درصد قابل توجهی از پژوهش‌های انجام‌شده در دانشگاه‌ها، رساله‌های دورة دکتری هستند که با صرف زمان و بودجۀ قابل توجه توسط دانشجویان این دوره انجام می‌شوند. پژوهش کیفی حاضر با هدف کشف و شناسایی چالش‌های «کیفیت علمی رساله‌های دورۀ دکتری» در دانشگاه های ایران براساس دیدگاه و تجربیات استاد و دانشجو، به‌عنوان دو مؤلفۀ اصلی در انجام پژوهش‌های دورۀ دکتری با استفاده از روش پدیدارشناسی انجام شده است. داده ها از طریق مصاحبۀ جمع‌آوری و براساس مفهوم نظری «زنجیرۀ ارزش» مورد تحلیل قرار گرفته است. یافته‌های این پژوهش نشان می‌دهد چالش کیفیت در رساله‌های دکتری، دارای ابعاد چندگانه و چندلایۀ در هم‌ پیچیده‌ای از عوامل (دانشجو، استاد، مدیران و سیاست‌گذاران)، ساختار سازمانی، رویه‌ها، قوانین و عوامل محیطی دیگر است. افزون بر این، جریان قدرتمند و شتابان دیگری، همزمان در لابه‌لای این لایه‌ها شکل گرفته که هم متأثر از آنها و هم تأثیرگذار بر آنهاست. مواردی از رفتارهای غیردانشگاهی که ضمن خدشه‌دار کردن هویت علمی دانشگاه‌ها تبدیل به چالشی عمده برای کیفیت رساله‌های دکتری در ایران شده است. 

کلیدواژه‌ها

موضوعات

آراسته، حمید و جاهد، حسینعلی (1392). عوامل سازمانی مؤثر در تجاری‌سازی نتایج پژوهشی. نوآوریوارزش‌آفرینی، 2 (2)، 22-5.
ابراین، جیمز. ا. و ماراکاس، جورج (1390). مبانی سیستم‌های اطلاعات مدیریت. (مترجم: امیر مانیان و همکاران). تهران: نگاه دانش.
احمدی، پروین (1389). بررسی میزان همپوشانی عناوین پایان‌نامه‌های رشتة برنامة درسی با مباحث مطرح در قلمرو این رشته (براساس نظریة بوشامپ) در دانشگاه‌های تهران. نامة آموزش عالی،  3 (11)، 125-105.
اعتمادی فرد، سید مهدی (1392). بررسی جامعه‌شناسانة اعتماد سیاسی- اجتماعی دانشجویان در ایران. تحقیقات فرهنگی ایران، 6 (3)، 54-27.
بریمانی، ابوالقاسم و همکاران (1390). بررسی عوامل مؤثر بر بهبود کیفیت آموزش عالی در دورة تحصیلات تکمیلی از دیدگاه دانشجویان. تحقیقات مدیریت آموزشی، 2 (4)، 50-29.
بزرگ، حمیده و خاکباز، عظیمه سادات (1392). استاد راهنمای پنهان: برنامة درسی برآمده از تعامل استاد راهنما و دانشجو در پایان‌نامه‌های کارشناسی ارشد (مورد مطالعاتی رشتة علوم تربیتی). پژوهشدر برنامه‌ریزیدرسی، 10 (9)، 50-38.
بنی اسدی، احمد و ضرغامی، سعید (1394). واکاوی انتقادی رابطة استاد- دانشجو در فرایند پایان‌نامه‌نویسی از منظر دانشجو (رشته فلسفه تعلیم و تربیت)،  اندیشه‌های نوین تربیتی، 11 (2)، 148-125.
بلوچزهی، عبدالملک (1389). بررسی تطبیقی وضعیت کیفیت تحصیلات تکمیلی دانشگاه سیستان و بلوچستان و دانشگاه شهید چمران اهواز در سال 89-1388. پایان‌نامة کارشناسی ارشد دانشگاه شهید چمران اهواز.
پاکاریان، سارا (1378). بررسی عوامل افزایش کیفیت آموزشی در دانشگاه اصفهان و پیشنهاداتی برای بهبود آن. پایان‌نامة کارشناسی ارشد دانشگاه اصفهان.
حاجی‌آقاجانی، سعید و همکاران (1382). عملکرد، نحوة انتخاب و شرح وظایف اعضای هیئت علمی از دیدگاه دانشجویان علوم پزشکی سمنان. مجلة دانشگاه علوم پزشکی بابل، 2، 17-12.
حمیدی‌زاده، محمدرضا (1387). بررسی وضعیت و نقش رساله‌های تحصیلات تکمیلی در تولید علم. کنگرة علوم انسانی، قابل دستیابی در: http://www.ensani.ir/fa/content /88468/default.aspx
خسروی، مریم(1386). بررسی میزان رعایت استاندارد ایزو7144 در پایان‌نامه‌ها.  کتاب، 70، 68-53.
درخشانفر، حجت و همکاران (1391). بررسی معیارهای انتخاب موضوع پایان‌نامه و استاد راهنما از دیدگاه دانشجویان پزشکی. دوفصلنامه‌یمرکزمطالعاتوتوسعه‌یآموزشعلومپزشکی، 3 (4)، 56-49.
زوار، تقی؛ بهرنگی، محمدرضا و نادری، عزت‌اله (1386). ارزشیابی کیفیت خدمات مراکز آموزشی دانشگاه پیام نور استان‌های آذربایجان شرقی و غربی از دیدگاه دانشجویان. پژوهش و برنامه‌ریزی در آموزش عالی، 4 (46)، 90-67.
سلیمانی، حمید؛ سلیمانی، حجت و صالح فر، داوود (1393).تبیین عوامل مؤثر بر عدم تمایل دانشجویان تحصیلات تکمیلی حسابداری به تحقیق و پژوهش. پژوهش حسابداری، 4 (13)، 116-97.
سمیعی‌گیلانی، احمد (1385). سخنی با پژوهشگران جوان. نامة فرهنگستان، 8 (3)، 7-2.
شیخی، محسن؛ فتح‌آبادی، جلیل و حیدری، محمود (1392). ارتباط اضطراب، خودکارآمدی و کمال‌گرایی با اهمال‌کاری در تدوین پایان‌نامه. روان‌شناسی تحولی: روان‌شناسان ایرانی، 9 (35)، 295-283.
شیربیگی، ناصر و کاوه‌ای، صدیقه (1391). بررسی نقش و رابطة نظارتی استاد راهنما و دانشجو از دیدگاه دانشجویان دورة کارشناسی ارشد. رویکردهاینوینآموزشی، 7 (1)، 26-1.
صالحی‌عمران، ابراهیم؛ اقدایی، محمدحسن و هاشم‌خانی، سرفراز (1391). استفاده از روش‌های تصمیم‌گیری چند شاخصه برای انتخاب استاد راهنمای پایان‌نامه دورة دکتری،پژوهشوبرنامه‌ریزی درآموزشعالی، 65، 66-47.
جواهری، فاطمه (1392). رشد مقالات استاد- دانشجویی؛ علت یا معلول رکود علمی. فرهنگ نو امروز،17 آذر 92، قابل دسترسی در http://farhangemrooz.com/news/8214.
خان دیزجی، امیرحسین (1390). رویکردی انتقادی به پایان‌نامه‌های جامعه‌شناسی در ایران. راهبرد فرهنگ، 15و14، 140-115.
خنیفر، حسین (1384). روند تحولات مدیریت نظام آموزش عالی در جهان امروز همراه با راه‌کارها. فرهنگ مدیریت. 3 (9)، 90-61.
دهقانی، غلامعلی و یمنی‌دوزی سرخابی، محمد (1388). بررسی رضایتمندی دانشجویان از فرآیند انجام پایان نامه و عوامل مرتبط با آن در دانشگاه علوم پزشکی تبریز. مجلة مرکز مطالعات و توسعة آموزش پزشکی، 6  (1)، 9-1.
دیانی، حسین (1378). پایان‌نامه گنج ناشناخته رها شده. کتابداری و اطلاع رسانی، 2 (4)، 16-1.
ذکایی، محمدسعید و اسماعیلی، محمدجواد (1390). جوانان و بیگانگی تحصیلی و دانشگاهی. تحقیقات فرهنگی ایران، 4 (4)،90-55.
رباطی، فاطمه‌سادات و همکاران (1393). بررسی عوامل پنهان و تأثیرگذار بر انتخاب استاد راهنما: یک مطالعه پدیدارشناسی. فصلنامه گام‌های توسعه در آموزش پزشکی، 11 (4)، 455-442.
رباطی، فاطمه سادات و همکاران (1394). واکاوی برنامة درسی پنهان در دورة پژوهشی مقطع دکتری. گام‌های توسعه در آموزش پزشکی، 12 (1)، 75-64.
رسته‌مقدم، آرش؛ مانیان، امیر و عباس‌پور، عباس (1393). چالش‌های کاربست مدل زنجیرۀ ارزش در آموزش عالی. نامه آموزش عالی، 7 (26)، 76-49.
رفاهی، مهتاب؛ رفائی، الهه؛ ثابت، بابک و بقایی، عبدالله (1379). کیفیت پایان­نامه و چگونگی اجرای آن: نظرسنجی از کارورزان دانشکده پزشکی دانشگاه علوم پزشکی اصفهان. پژوهش در علوم پزشکی، 6  (1)، 6-1.
سالاری، محمود (1378). بررسی تطبیقی میزان استفاده از پایان‌نامه‌های تحصیلات تکمیلی در مجله‌های علمی. کتابداری و اطلاع رسانی، 2 (2)، 77-59.
سلیمی، قاسم؛ حیدری، الهام و کشاورزی، فهیمه (1394). شایستگی‌های اعضای هیئت علمی جهت تحقق رسالت دانشگاهی؛ تأملی بر ادراکات و انتظارات دانشجویان دکتری. نوآوری و ارزش آفرینی، 3 (7)، 103-85.
شریعت، محمدجواد (1384). ماجرای پایان‌نامه‌ها. حافظ، 22، قابل دسترسی در پورتال جامع علوم انسانی:
 http://www.ensani.ir/fa/content/202392/default.aspx.
شفیعی، مسعود و موسوی، سید عبدالرضا (1392). تحلیل محتوای موانع، فرصت‌ها و راهکارهای توسعه ارتباط صنعت با دانشگاه در پانزده کنگره سه جانبه. نوآوریوارزشآفرینی، 1 (3)، 19-5.
صادقی، محمد (1376). بررسیعواملمؤثردرارتقایکیفیتحقیقاتدانشجوییدرمقطعتحصیلات تکمیلی از دیدگاه دانشجویان. پایان‌نامه کارشناسی ارشد، رشتة مدیریت دولتی. دانشکده مدیریت، دانشگاه تهران.
صفایی موحد، سعید و همکاران (1389). واکاوی هنجارهای پنهان برنامة درسی پنهان (مؤثر بر انتخاب استاد راهنما)، یک مطالعه پدیدارشناختی.مطالعاتبرنامهدرسیآموزشعالی، 1 (1)، 37-9.
طهوری، زهرا (1384). ضرورت تبدیل پایان‌نامه و طرح‌های پژوهشی به مقاله.  اطلاع‌رسانی،  2 (3و4)، 136-117.
عطاران، محمد؛ زین‌آبادی، حسن‌رضا و طولابی، سعید (1389). انتخاب استاد راهنما و رابطه استاد راهنما-دانشجو دیدگاه‌های دانش آموختگان دوره دکترا. مطالعات برنامه درسی، 16، 129-96.
عباسی شوازی، محمد جلال و کاوه فیروز، زینب (1382). تحلیلی بر پایان‌نامه‌های جمعیت‌شناسی - مسائل گذشته و نیازهای آینده. جمعیت، 43 و 44، 22-1.
غلامی نژاد، محمدعلی و قبول، احسان (1386).  آسیب‌شناسی پایان نامه‌های  زبان و ادبیات فارسی. گوهرگویا، 1 (1)، 192-181.
فیضی، طاهره و گرامی‌پور، مسعود (1390). معیارها و استانداردهای ارزیابی پایان‌نامه‌های کارشناسی ارشد. چشم‌انداز مدیریت دولتی، 6، 134-115.
قانعی‌راد، محمدامین؛ ملکی، امیر و محمدی، زهرا (1392). تحول فرهنگی در علم: از علم دانشگاهی تا علم پسا دانشگاهی. تحقیقاتفرهنگیایران، 6 (4)،  59-31.
میزانی، مهران؛ خبیری، محمد و سجادی، سید نصراله (1390). بررسی توانایی‌های دانشجویان کارشناسی‌ارشد تربیت بدنی و کیفیت راهنمایی استادان در نوشتن پایان‌نامه. پژوهش و برنامه‌ریزی در آموزش عالی، 61، 134-111.
نیک سیرت، مسعود و بدری، سیدعلی (1391). بررسی روند موضوعی پایان نامه/ رساله‌های رشتة جغرافیا و برنامه‌ریزی روستایی. مورد مطالعه: پایان‌نامه/ رساله‌های دانشگاه‌های تهران، شهید بهشتی و تربیت مدرس. پژوهشهایجغرافیایانسانی، 45 (3)، 76-55.
فتحی‌واجارگاه، کورش (1389). بررسی برنامه‌های درسی پنهان در پایان‌نامه‌های کارشناسی ارشد دانشگاه شهید بهشتی. مطالعات برنامة درسی آموزش عالی، 1، 118-96.
فراستخواه، مقصود (1385). اخلاق علمی رمز ارتقای آموزش عالی: جایگاه و سازوکارهای اخلاقیات حرفه‌ای علمی در تضمین کیفی آموزش عالی ایران. اخلاقدرعلوموفناوری، (1)، 27-13.
فراستخواه، مقصود (1388). دانشگاه ایرانی و مسئله کیفیت. تهران:‌ انتشارات آگاه.
قاراخانی، معصومه و میرزایی، سید آیت‌الله (1393). اخلاق علم در فضای آموزش علوم اجتماعی ایران. مطالعات جامعه‌شناختی، 21 (1)، 119-89.
قاراخانی، معصومه و میرزایی، سید آیت‌الله (1394). فضای هنجاری آموزش علوم اجتماعی در ایران (مطالعه موردی دانشگاه‌های دولتی تهران). علوم اجتماعی، 69، 128-107.
کبریایی، علی و  رودباری، مسعود (1384). شکاف کیفیت خدمات آموزشی دانشگاه علوم پزشکی زاهدان: دیدگاه دانشجویان از وضعیت موجود و مطلوب. مجلة ایرانی آموزش در علوم پزشکی، 5 (1)، 61-53.
کریمی، زهرا (1383). ارزش کاربردی پایان‌نامه‌های کارشناسی ارشد اقتصاد. مجموعة مقالات دومین همایش آموزش و پژوهش علم اقتصاد در ایران. مرکز تحقیقات اقتصاد ایران.
کوشا، کیوان و همکاران (1389). بررسی میزان مقالات تهیه شده از پایان‌نامه‌های دورة دکتری دانشگاه تهران (84-1380). تحقیقات کتابداری و اطلاع‌رسانی دانشگاهی، 52، 69-45.
مجتبایی، فتح‌الله و همکاران (1391) وضعیت پایان‌نامه‌های دکتری دانشگاه‌ها در حوزة ادبیات و علوم انسانی و آسیب‌شناسی آنها. جشنوارة معرفی برگزیدگان دومین دورة جایزه فتح‌الله مجتبایی. قابل دستیابی در 3/11/1391 http://www.bookcity.org/news-2585.aspx.
محب‌زادگان، یوسف؛ پرداختچی، محمدحسن و کسکه، شهاب (1388). بررسی و مقایسه میزان موفقیت دوره‌های دکتری پیوسته در رشته‌های بیوتکنولوژی، فیزیک و ریاضی و ارائه راه‌کار‌هایی برای بهبود این دوره‌ها. نامة آموزش عالی، 8، 102-85.
محمودپور، بختیار (1389). بازسازی معنایی رساله برای دانشجویان دورة دکتری با نگاهی آسیب‌شناسانه و ارائه یک نظریة زمینه‌ای. نامة آموزش عالی، 10، 176-149.
مسعودی، امیدعلی (1391). آسیب‌شناسی پایان‌نامه‌های علوم ارتباطات در ایران. کتاب ماه علوم اجتماعی، 57، 30-27.
ملایی مقدم، گلنار (1379). عوامل مؤثر در نشر مقاله مستخرج از پایان‌نامه دورة تحصیلات تکمیلی. کتابداری و اطلاع‌رسانی، 3 (3)، 16-1.
منیعی، رضا (1394). آمار آموزش عالی ایران در سال تحصیلی (93-1392). چاپ اول. مؤسسة پژوهش و برنامه‌ریزی آموزش عالی ایران.
مهرعلی‌زاده، یدالله (1387). جنبش کیفیت‌‌گرایی در آموزش عالی به سوی الگویی جامع از مدیریت کیفیت. آموزش عالی ایران، 1 (3)، 82-55.
میسمی، حسین؛ شعبانی، احمد و حقیقی، محمدحسن (1392). آسیب‌شناسی موانع تدوین پایان‌نامه در حوزة اقتصاد و بانکداری اسلامی. پژوهشنامه انتقادی متون و برنامه‌های علوم انسانی، 13 (2)، 155-135.
نوحی، عصمت؛ حقدوست، علی‌اکبر و گروسی،  بهشید (1393). بررسی مشکلات حین تحصیل دانشجویان و وظایف و نقش استادان مشاور در حل مشکلات. مجلة مرکز مطالعات و توسعه آموزشی پزشکی، 11 (4)، 441-434.
نیلی، محمدرضا؛ نصر، احمدرضا و اکبری، نعمت‌الله (1383). بررسی کیفیت راهنمایی استادان راهنمای پایان نامه‌های دانشجویان کارشناسی ارشد دانشگاه اصفهان. مجموعهمقالات آموزشعالیوتوسعهپایدار.تهران: مؤسسة پژوهش و برنامه‌ریزی آموزش عالی.
وب‌سایت مؤسسة پژوهش و برنامه‌ریزی آموزش عالی ایران (1395). آمار آموزش عالی ایران در یک نگاه، سال تحصیلی (94-1393). (بازیابی شده در تاریخ 30/4/95)
هزاوه‌ئی، سید محمدمهدی (1382). مقایسه تأثیر دو روش آموزشی اساتید راهنما بر رضامندی دانشجویان از راهنمایی تحصیلی در دانشگاه علوم پزشکی همدان. فصلنامة دانشگاهعلومپزشکیشهرکرد، 5 (2)، 26-16.
 یمنی‌دوزی سرخابی، محمد و امین مظفری، فاروق (1388). بررسی عوامل مؤثر بر تجارب پژوهشی دانشجویان تحصیلات تکمیلی دانشگاه شهید بهشتی. مطالعات تربیتی و روان‌شناسی دانشگاه فردوسی، 10 (1)، 100-83.
یمنی دوزی سرخابی، محمد و بهادری حصاری، مریم (1387). مقایسة برخی عوامل مؤثر بر کیفیت آموزش دوره‌های کارشناسی ارشد در دانشگاه‌های شهید بهشتی و صنعتی شریف. آموزش عالی ایران، 1،80-57.
Barnes, B. J.; & Austin, A. E .(2009). The role of doctoral advisors: A look at advising from the advisors perspective. Innovative Higher Education, 933 (5), 298-315.
Barnes, B. J.;  & Randall, J. (2012). Doctoral student satisfaction: An examination of disciplinary, enrollment and institutional differences. Research in Higher Education, 53(1), 47-75.
Biklen, S. K.; & Casella, R. (2007). A practical guide to the qualitative dissertation. New York and London: Teacher College, Columbia University.
Brennan, J.; & Shah, T. (2000). Managing quality in higher education, an international perspective on institutional assessment and change, buckingham. OECD, SRHE and Open University Press.
Brown, R.D.; & Krager, L. (1985). Ethical issues in graduate education: Faculty and student responsibilties. The Journal of Higher Education, 56 (4), 403-418; available at http://www.jstor.org/stable/1981303.
Creswell, J. W. (2009). Research design: Qualitative, quantitative, and mixed methods approaches (3rd Ed). Los Angeles: SAGE.
Welde, K.D.; & Laursen, S. (2008). The “ideal type” advisor: How advisors help STEM graduate students find their ‘scientific feet’. The Open Education Journal, 1, 49–61.
Englander, K. (2014). Writing and publishing science research papers in english, a global perspective. Springer Briefs in Education.
Plano Clarck, V. L.; & Creswell, J. W. (2015). Understanding research: A consumer’s guide (2nd Ed). Pearson.
Ray, S. (2007). Selecting a doctoral dissertation supervisor: Analytical hierarchy approach to the multiple criteria problem. International Journal of Doctoral Studies, 2, 23-32.
Sweitzer, V. (2009). Towards a theory of doctoral student professional identity development: A developmental networks approach. The Journal of Higher Education, 80 (1), 1-33.
Weidman, J. C.; & Stein, E. L. (2003). Socialization of doctoral students to academic norms. Research in Higher Education, 44, 641-656. 
CAPTCHA Image