نوع مقاله : مقاله علمی پژوهشی
نویسندگان
1 استادیارو پژوهشگر پسادکتری، گروه تعلیم و تربیت اسلامی، پژوهشکده مطالعات اسلامی در علوم انسانی، مشهد، ایران
2 فلسفه و حکمت اسلامی. دانشکده الهیات. دانشگاه فردوسی مشهد. فلسفه تعلیم و تربیت. گروه مبانی تعلیم و تربیت. دانشکده علوم تربیتی و روان شناسی
چکیده
«حکمرانی» الگو و شیوه‌ای نوپدید در عرصۀ مدیریت است که در چند سال اخیر مورد توجه بسیاری از اندیشمندان قرار گرفته است. این الگو، گونه‌های فراوانی دارد که یکی از آن‌ها حکمرانی اخلاقی است. این حکمرانی که بر «مدیریت و اداره» بر پایۀ ارزش‌ها پافشاری دارد، اقدامی گروهی است که از سوی حاکمان و مدیران در راستای پیاده‌سازی یک فرهنگ شایستۀ اخلاقی طرح‌ریزی گردیده تا تمامی سویه‌های کسب‌وکار را در یک مجموعه و سازمان زیر پوشش قرار دهد. فارابی نخستین فیلسوف مسلمان ایرانی است که افزون بر پایه‌گذاری فلسفۀ اسلامی؛ طرّاح بسیاری از مباحث سیاسی، اجتماعی، فرهنگی، و اخلاقی هم بوده است. او در علم مدنی خود، اخلاق و سیاست را همراه هم دیده و راه دست‌یابی به آرمان-شهر نیک‌بختی را تنها با گرویدن به بایسته‌های اخلاقی؛ آن هم از مسیر همکاری و هم‌گرایی مردم و مسئولان، و بودن در متن جامعه امکان‌پذیر دانسته است. موضوع این جُستار حکمرانی اخلاقی از دیدگاه این فیلسوف مشّایی است. نویسندگان نخست حکمرانی و پس از آن حکمرانی اخلاقی را تعریف کرده، سپس با اتخاذ روش تحلیل محتوا، با کاوش در اندیشه‌های فارابی، پایه‌ها و نشانه‌های این الگوی حکومتی/ مدیریتی را شناسایی و معرفی کرده‌اند. هدف آن بوده تا درون‌داشت درصدی از فلسفۀ اسلامی در راستای تأمین درون‌مایۀ یکی از مهم‌ترین گونه‌های حکمرانی، برای مدیران و مسئولان نهادهای دولتی، فرودولتی، و نیز شهروندان روشن گردد.
کلیدواژه‌ها
موضوعات
ابن‌مسکویه، ابوعلی‌احمد بن‌محمد (1437 ق). تهذیب‌الاخلاق (أو کتاب الطهاره فی تهذیب الاخلاق) (تحقیق السید حسین المؤمنی). طهران: المعهد العالی للعلوم والثقافة الاسلامیه.
اکبری، غضنفر (1386). سرمایهٔ اجتماعی و حکمرانی شهری. تحقیقات جغرافیایی، 21 (4)، 135-153.
الزبیدی، محمدمرتضی (بی‌تا). تاج العروس من جواهر القاموس، ج 25. بیروت: دار مکتبة الحیاه.
حسین‌زاده، امیر؛ و عابدی جعفری، حسن (1386). مرزشناسی حوزهٔ اخلاق سازمانی و مدیریت. روش‌شناسی علوم انسانی، 13(53)، 133-144.
خسروپناه دزفولی، عبدالحسین (1401). حکمت عملی فارابی در مباحث حکمرانی حکمی ما کاربرد دارد. پایگاه روزنامه فرهیختگان.
داوری اردکانی، رضا (1377). فارابی مؤسس فلسفهٔ اسلامی. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
داوری اردکانی، رضا (1382). فارابی فیلسوف فرهنگ. تهران: ساقی.
ب‍ور، ت‍جی‍ت‍ز دو (1362). تاریخ فلسفه در اسلام (ترجمهٔ عباس شوقی). تهران: مؤسسهٔ مطبوعاتی عطائی.
رجبی، محمود؛ کافی، مجید؛ داوری، محمد؛ فولادی، حفیظ‌الله؛ صفاردستگردی، مهدی؛ و سلیمان‌پناه، سیدمحمد (1378). تاریخ تفکر اجتماعی در اسلام. تهران: سمت.
سلطانی نژاد، احمد؛ و گودرزی، سهیل (1396). فناوری اطلاعات و تحول در مفهوم حکمرانی خوب. سیاست، 47 (1)، 79-97.
سیدباقری، سیدکاظم (1395). کارکردهای عدالت در حکمرانی اخلاقی از منظر اندیشهٔ سیاسی اسلام. علوم سیاسی، 19(76)، 151-170.
سیدی، سیدحسین (1399). حکمرانی امور خیر، مفاهیم و مسائل، سومین همایش ملی خیر ماندگار، تهران، ایران.
شریعتی، مسعود؛ قربانی‌زاده، وجه‌الله؛ رضایی‌منش، بهروز؛ و خسروپناه دزفولی، عبدالحسین (1399). حکمرانی اخلاقی در بخش عمومی از دیدگاه نهج‌البلاغه. فصلنامهٔ علمی مدیریت منابع در نیروی انتظامی، (4)، 118-85.
شریعتی، مسعود؛ قربانی‌زاده، وجه‌الله؛ رضایی‌منش، بهروز؛ و خسروپناه دزفولی، عبدالحسین (1400). تبیین الگوی مفهومی برای ساخت مدل حکمرانی اخلاقی از منظر آرمان‌شهر اسلامی (رویکردی نوین در مطالعات حکمرانی و مدیریت دولتی). اولین همایش ملی حکمرانی اسلامی. تهران، مدرسه حکمرانی شهید بهشتی.
فارابی، ابونصر (1995 م). آراء اهل المدینه الفاضله و مضاداتها. تحقیق علی بوملحم. بیروت: دارالمکتبة الهلال.
فارابی، ابونصر (1358 ق). سیاست مدنیه (ترجمهٔ سیدجعفر سجادی). تهران: انجمن فلسفه ایران.
فارابی، ابونصر (1381 ق). احصاءالعلوم (ترجمهٔ حسین خدیوجم). تهران: علمی و فرهنگی.
فارابی، ابونصر (1366 ق). السیاسة المدنیه. تهران: الزهراء.
فارابی، ابونصر (1371 ق). التنبیه علی سبیل السعاده (جعفر آل‌یاسین). بی‌جا: حکمت.
فارابی، ابونصر (1991). کتاب المله و نصوص أخری (حققها و قدم لها و علّق علیها: محسن مهدی). بیروت: دارالمشرق.
فارابی، ابونصر (1403 ق). تحصیل‌السعاده (تحقیق: جعفر آل‌یاسین). بیروت: دارالأندلس.
فارابی، ابونصر (1993 م). الفصول المنتزعه (تحقیق: فوزی متری نجار). بیروت: دارالمشرق.
فارابی، ابونصر (1405 ق). الفصول المنتزعه. تهران: الزهراء.
قائمی نیک, محمدرضا و پارسانیا, حمید (1397). تکوین علم مدنی فارابی از منظر روش‌شناسی بنیادین. فصلنامه علمی نظریه‌های اجتماعی متفکران مسلمان، 8(1), 9-36. doi: 10.22059/jstmt.2019.70420
قربانی‌زاده، وجه‌الله؛ شریعتی، مسعود؛ رضایی‌منش، بهروز؛ و خسروپناه دزفولی، عبدالحسین (1399). حکمرانی اخلاقی بر اساس نوع‌شناسی طبقهٔ نظامیان از دیدگاه نهج‌البلاغه. فصلنامهٔ علمی پژوهش‌های مدیریت انتظامی، 15 (4). 643-666.
مؤمنی‌راد، اکبر؛ علی‌آبادی، خدیجه؛ فردانش، هاشم؛ و مزینی، ناصر (1392). تحلیل محتوای کیفی در آیین پژوهش: ماهیت، مراحل و اعتبار نتایج. فصلنامهٔ اندازه‌گیری تربیتی، 4 (14)، 187-222.
ناظرزادهٔ کرمانی، فرناز (1376). اصول و مبادی فلسفهٔ سیاسی فارابی: شرح نظریه مدینه فاضله با تطبیق بر آراء افلاطون و ارسطو. تهران: دانشگاه الزهرا.
نصر، سیدحسین (1371). معارف اسلامی در جهان معاصر. تهران: شرکت سهامی کتاب‌های جیبی.
نعمة، شیخ عبدالله (1367). فلاسفهٔ شیعه (ترجمهٔ سید جعفر غضبان). تهران: سازمان انتشارات و آموزش انقلاب اسلامی.
نقیبی، سیدابوالقاسم (1391). روش تحقیق در علوم اسلامی. تهران: مرکز چاپ و انتشارات دانشگاه پیام نور.
یزدانی زازرانی، محمدرضا (1391). بررسی رابطهٔ مفهومی و تأثیر حکمرانی بر سیاستگذاری عمومی. پژوهش‌های روابط بین‌الملل، 2(4)، 109-142.
یوسفی‌راد، مرتضی (1397). اسباب و عوامل سعادت در آرای فارابی، ابن‌سینا و خواجه نصیرالدین طوسی، سیاست متعالیه، 6 (20)، 25-42.
Berelson, B. (1954). Content analysis, in Handbook of social Psychology. Ed. Gardner Lindzey. Cambridge: Mass, Addison-Wesley.
Chaturvedi, A. (2015). Ethical Governance and Society. Available at SSRN: https://ssrn.com/abstract = 2528683 or http://dx.doi.org/10.2139/ssrn.2528683
Copleston, Frederick Charles (1971). History of Philosophy. V.1. Greece and Room. London: Search Prss.
Dunlop, D. M. (1961). al farabi fusul al- madani aphorisms of the statesman. Great Britain: Cambridge univ, press.
Finn, M., & Shilton, K. (2023). Ethics governance development: The case of the Menlo Report. Social Studies of Science. 53 (3), 315–340. Doi: 10.1177/03063127231151708
Flite, C.A., & Harman, L.B. (2013). Code of ethics: principles for ethical leadership. Perspect Health Inf Manag, 10(Winter):1d. Epub 2013 Jan 1. PMID: 23346028; PMCID: PMC3544144.
Getz, K.A. (1990). International codes of conduct: An analysis of ethical reasoning. Journal of Business Ethics, 9, 567–577. https://doi.org/10.1007/BF00383212
Herrick, J.A. (2005). The History and Theory of Rhetoric. Boston: Pearson Education.
Holsti, O. R. (1968). Content Analysis, in Gardner Lindzey and E. Aronson, eds., Handbook of Social Psychology, Vol 2. Reading, MA: Addison-Wesley.
Hsiu, F. H., & Sara, E. S. (2005). Three Approaches to Content Analysis. Qualitative Health Research. 15 (9), 1277-1288. doi: 10.1177/1049732305276687
Hubbell, H. M. (1994). Trans: Cicero. De Inventione. Cambridge: Harvard UP.
Frederickson, H. G., & Ghere, R.K. (2013). Ethics in Public Management. Routledge. https://doi.org/10.4324/9781315704517.
Frederickson, G., & Ghere, R. K. (2015). Public Ethics and the New Managerialism: An Axiomatic Theory, Ethics in public management. Chapter 8, Routledge.
Ilie, C. (2008). Rhetoric and Language, In Wolfgang Donsbach (Ed): The International Encyclopedia of Communication. Singapore: Blackwell Publishing.
Janet, V. D., & Robert, B. D. (2015). The New Public Service “Serving, Not Steering”. Pub. Location New York: Routledge.
Kennett, P. (2008). Governance, Globalization and Public Policy. UK: Edward Elgar press.
Kondracki, N. L., Wellman, N. S., & Amundson, D. R. (2022). Content analysis: Review of methods and their applications in nutrition education. Journal of Nutrition Education and Behavior. 34 (4), 224-230. Doi: 10.1016/s1499-4046(06)60097-3
LaFollette, H. (2007). Ethics in practice: An Anthology. Wiley: Blackwell.
Lan X, Zhenjing P. (2022). Ethical governance of artificial intelligence: An integrated analytical framework, Journal of Digital Economy, 1, 1, pp. 44-52. https://doi.org/10.1016/j.jdec.2022.08.003.
Meehan, E. (2003). From Government to governance, Civic participation and new Politics: the context of potential Opportunities for the Better Representation of Women, Queen's University Belfast, School of Politics and International Studies.
Nasr, S. H. (1997). Three Muslim Sages: Avicenna, Suhrawardi, Ibn Arabi. New York: Caravan Books.
Newman, J. (2005). Remarking Governance: People, Politic and the Public Sphere, University of Bristol, policy press. https://doi.org/10.1332/policypress/9781861346407.001.0001
Osifo, O. C. (2012). The Effects of Ethical Governance on Public: a comparative analysis of anti-corruption policies and procedures in Nigeria, Ghana, and Cameroon. Universitas Wasaensis. https://urn.fi/URN:ISBN:978-952-476-417-9.
Oxford Learner's Dictionaries, OxfordLearner'sDictionaries.com.
Pierre, J. (2000). Debating Governance: Authority, Steering & Democracy, United Kingdom: oxford university press.
Sakiko, F. P., & Richard, P. (2002). Governance: past, present, future, setting, the governance for the millennium declaration. Background Paper of the 4th. Global Forum on Re-Inventing Government, Marrakech, Morocco, 10th. -13th. UN, New York: (Available at: http://unpan1.un.org/intradoc/groups/public/documents/un/unpan006224.pdf).
Sivasubramaniam, S., Dlabolová, D.H., Kralikova, V. et al. (2021). Assisting you to advance with ethics in research: an introduction to ethical governance and application procedures. Int J Educ Integr. 17, 14. Doi:10.1007/s40979-021-00078-6.
Stoker, G. (1998). Governance as theory: five propositions. international journal of social science. 50 (155), 17-28. Doi:10.1111/1468-2451.00106.
Taddeo, M. (2020). The Ethical Governance of the Digital During and After the COVID-19 Pandemic. Minds Mach (Dordr). 30(2). 171-176. Doi: 10.1007/s11023-020-09528-5.
UN, (1996). Governance, Participation and Partnerships. background papers prepared by the United Nations Department of public Information for the United Naions Conference on Human Settlements. 3-14 june 1996, Istanbul. (Available at: http://www.un.org/cyberschoolbus/habitat/background/bg5.asp).
UN, (2007). Public Governance Indicators: A Literature Review, Department of Economic and Social Affairs, New York.
Walzer, R. (1985). Al-Farabi on the Perfect State: Abū Naṣr Al-Fārābī's Mabādi' Ārā Ahl al-Madīna al-Fāḍila. Oxford: Clarendon Press.
Winfield, A.F.T., & Jirotka M. (2018). Ethical governance is essential to building trust in robotics and artificial intelligence systems. Philos Trans A Math Phys Eng Sci.15;376(2133):20180085. https://doi.org/10.1098/rsta.2018.0085.
)
ارسال نظر در مورد این مقاله