مروری بر مطالعات قومی در ایران: نقد، بررسی و ارائه الگو

نوع مقاله: مقاله علمی پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکترای جامعه شناسی فرهنگی دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات، تهران، ایران

2 دانشیار گروه جامعه‌شناسی، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران

3 استاد گروه جامعه‌شناسی، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران

چکیده

طی چند دهه گذشته، مطالعات قومی در ایران بنا به دلایلی فزونی یافته است. با وجود این، به‌نظر می‌رسد که مسائل قومی در ایران به موضوعی حل‌نشدنی تبدیل شده است. منابع اطلاعاتی دور از واقعیت‌های میدانی، به‌عنوان یکی از دلایل ناکارآمدی سیاست‌‌های نظام مدیریت قومی، مطرح می‌شود. مقالۀ حاضر در پرتو الهامات نظری مید، بلومر، جنکینز، توماس، هال، و میلتون بنت در مورد هویت جمعی، با هدف شناخت خلأ‌ها و آسیب‌های معرفتی مطالعات قومی در ایران، حول این سه محور تنظیم شده است: 1) معرفی، مرور، و دسته‌بندی مطالعات پیشین قومی در ایران؛ 2) نقد و بررسی مطالعات قومی در ایران؛ 3) پیشنهاد الگویی برای مطالعات قومی در ایران. برای انجام پژوهش از روش توصیفی‌ـ‌تحلیلی و تکنیک نقشه پیشینه و فرم استخراج مطالب استفاده شده است. می‌توان به طراحی حوزۀ مطالعاتی جامعه‌شناسی هویت برمبنای سه قضیه بنیادین برگرفته از مفاهیم جهان رسانه‌ای، جهان واقعی، و هویت در کنار ارائه الگویی متکثر از هویت‌طلبی قومی، به‌عنوان یکی از مهم‌ترین دستاوردهای مقاله اشاره کرد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

مراجع

احمدلو، حبیب (1381). بررسی رابطه میزان هویت ملی و هویت قومی در بین جوانان تبریز (پایان‌نامه کارشناسی ارشد). دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران.

احمدی‌پور، زهرا؛ حیدری موصلو، طهمورث؛ و حیدری موصلو، طیبه (1389). تحلیل قومیت و هویت قومی در ایران؛ جهت امنیت پایدار. فصلنامه انتظاماجتماعی، 2(1)، 62-35.

اصغری‌فرد، اعظم‌السادات (1375). بررسی تطبیقی شکل غالب بر الگوهای همبستگی اجتماعی در میان اقوام ایرانی (ترک و لر) و عوامل اجتماعی موثر برشکل‌گیری این نوع همبستگی (پایان‌نامه کارشناسی ارشد). دانشگاه علامه طباطبایی، تهران، ایران.

امیدی، علی؛ و رضایی، فاطمه (1389). ابعاد سیاسی جهانی‌شدن و قومیت در ایران (بر اساس مطالعه میدانی دانشجویان منتخب از چهار قوم ایرانی کرد، بلوچ، عرب و آذری). پژوهش سیاست نظری، 8، 170-141.

آموسی، مجنون (1384). بررسی احساس تعلق به هویت ملی و قومی در بین جوانان شهر پیرانشهر (پایان‌نامه کارشناسی ارشد انسان‌شناسی). دانشکده علوم اجتماعی، دانشگاه تهران، تهران، ایران.

پورزیتانی، شیدا (1388). بررسی هویت جمعی غالب در بین اعراب خوزستان (پایان‌نامه کارشناسی ارشد). دانشگاه علامه طباطبایی، تهران، ایران.

ترابی، یوسف؛ و مجیدی، یوسفعلی (1393). بررسی چگونگی مدیریت شکاف‌های قومی در کردستان جمهوری اسلامی ایران. پژوهش‌های راهبردی سیاست، 3(11)، 29-9.

تقوی‌نسب، مجتبی (1386). بررسی عوامل داخلی موثر بر هویت قومی و هویت ملی در میان اعراب شهرستان اهواز (پایان‌نامه کارشناسی ارشد). دانشگاه شیراز، شیراز، ایران.

توسلی، غلام‌عباس (1380). نظریه‌های جامعه‌شناسی. تهران: سمت.

جلایی‌پور، حمیدرضا؛ و محمدی، جمال (1388). نظریه‌های متاخر جامعه‌شناسی. تهران: نشر نی.

 جنکینز، ریچارد (1381). هویت اجتماعی (مترجم: تورج یاراحمدی). تهران: شیرازه. (تاریخ اصل اثر 1996)

جوادی ارجمند، محمدجعفر؛ توکلیان، سیدمحسن؛ و قمریان نصرآبادی، ناهید (1393). بررسی نقش هویت قومی بر امنیت پایدار: مطالعه موردی منطقه کردستان ایران (قومیت کرد). تحقیقات سیاسی و بین المللی، 6(21)، 182-147.

چوبتاشانی، فرزاد (1382). تحول نظام بین‌الملل و تشدید ناسیونالیسم کرد در دهه‌ی 90 (بررسی تضعیف حاکمیت دولتهای ایران، عراق و ترکیه و تاثیر آن بر تشدید ناسیونالیسم قومی کرد) (پایان‌نامه کارشناسی ارشد). دانشگاه علامه طباطبایی، تهران، ایران.

حاجیانی، ابراهیم (1387). نسبت هویت ملی با هویت قومی در میان اقوام ایرانی. جامعه شناسی ایران، 9(3و4)، 164-143.

حافظ‌نیا، محمدرضا؛ و کاویانی، مراد (1385). نقش هویت قومی در همبستگی ملی (مطالعه موردی قوم بلوچ). جامعه‌شناسی کاربردی، 20، 46-15.

حسینی، ابراهیم؛ و جلایی‌پور، حمیدرضا (1391). بررسی رابطه سرمایه اجتماعی برون‌گروهی با هویت ملی جوانان بررسی موردی: دانشجویان و غیردانشجویان اقوام ترک و کرد. فرهنگ دردانشگاهاسلامی، 3، 322-299.

حسین بر، محمدعثمان (1380). بررسی عوامل موثر بر نگرش دانشجویان بلوچ نسبت به هویت ملی (پایان‌نامه کارشناسی ارشد). دانشگاه علامه طباطبایی، تهران، ایران.

حمیدیان، اکرم ‌(1385). هویت قومی و مشارکت مدنی در شهر خرم آباد (پایان‌نامه کارشناسی ارشد). دانشگاه الزهرا، تهران، ایران.

حیدری، اکبر (1387). مطبوعات محلی و امنیت ملی: بازتاب هویت قومی و ملی در مطبوعات محلی (استان‌های ایلام، کرمانشاه و کردستان) (پایان‌نامه کارشناسی ارشد). دانشگاه علامه طباطبایی، تهران، ایران.

دبیرمقدم، محمد (1387). زبان، گونه، گویش و لهجه: کاربردهای بومی و جهانی. ادب‌پژوهی، 2(5)، 128-91.

دیلینی، تیم (1389). نظریه‌های کلاسیک جامعه‌شناسی (چاپ چهارم؛ مترجم: بهرنگ صدیقی، و وحید طلوعی). تهران: نشرنی. (تاریخ اصل اثر: 2004).

رحمانی، سمیه (1388). بررسی نگرش نخبگان کرد به هویت جمعی (پایان‌نامه کارشناسی ارشد). دانشگاه علامه طباطبایی، تهران، ایران.

ساروخانی، باقر؛ و رضایی، خدیجه (1391). تاثیر استفاده از اینترنت در هویت قومی. مطالعات جامعه شناختی ایران، 2(5).

سحابی، جلیل؛ و آقابیگ‌پوری، هاشم (1389). بررسی تأثیر بعد فرهنگی جهانی‌شدن بر هویت قومی (مطالعه موردی جوانان 15 تا 29 ساله شهرستان بوکان). مطالعات ملی، 11(41)، 154-135.

سلیمانی، رضا؛ و هراتی، محمدجواد (1394). نظریه «بازنمایی» و انگاره‌های معنایی گفتمان رسانه‌ای آمریکا از اسلام و ایران. جستارهای سیاسی معاصر، 18، 139-115.

سراج‌زاده، حسین؛ قادرزاده، امید؛ و رحمانی جمیل (1393). مطالعه کیفی مذهب و قوم‌گرایی در میان کُردهای شیعه و سنی. جامعه شناسی ایران، 15(4)، 29-3.

سیف‌اللهی، سیف‌اله؛ و مروت، برزو (1392). شکل‌گیری هویت قومی و ملی و عوامل اجتماعی موثر بر آن در نزد ساکنان کرج. مطالعات توسعه اجتماعی ایران، 6(1)، 50-31.

شفیعی‌نیا، عباس (1394). پیامدهای شبکه‌های اجتماعی مجازی (مطالعه موردی هویت ملی و هویت قومی کردها). پژوهش‌های سیاسی، 5(2)، 86-63.

صالحی امیری، رضا (1383). مدیریت منازعات قومی در ایران (رساله دکترا). دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران.

ظهرابی، امیر (1389). بررسی رابطه میزان گرایش به هویت ملی و قومی در بین کردها (پایان‌نامه کارشناسی ارشد). دانشگاه مازندران، مازندران، ایران.

عاملی، سعیدرضا؛ و محمدخانی، نجمه (1387). ارتباطات بین‌فرهنگی و گفتمان حقوقی، آموزشی و رسانه‌ای ایرانی. تحقیقات فرهنگی ایران، 1(4)، 66-41. doi: 10.7508/ijcr.2008.04.003

عاملی، سعیدرضا؛ و مولایی، حمیده (1388). دو جهانی‌شدن‌ها و حساسیت‌های بین‌فرهنگی مطالعه موردی روابط بین فرهنگی اهل تسنن و تشیع در استان گلستان. تحقیقات فرهنگی ایران، 2(2)، 212-1. doi: 10.7508/ijcr.2009.06.001

عبداللهی، محمد؛ و قادرزاده، امید (1388). هویت جمعی غالب کردها در کشورهای ایران و عراق. مطالعات جامعه شناختی، 36، 25-1.

عبدی، عطاا... (1381). بررسی نسبت بین احساس محلی‌گرایی و ملی‌گرایی نمونه موردی: تبریز (پایان‌نامه کارشناسی ارشد رشته جغرافیای سیاسی). دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران.

عبدی، عطااله؛ و مقصودی، مجتبی (1392). همگرایی در آذربایجان. مطالعات ملی، 4(53)، 72-51.

عیاری، آذرنوش (1384). هویت قومی در اینترنت (پایان‌نامه کارشناسی ارشد). دانشگاه تهران، تهران، ایران.

غلامحسینی، اسماعیل؛ لیلایی، صادق؛ دالوندفر، بختیار؛ و قربانیان، آیت (1390). بررسی نقش هویت قومی بر امنیت مرزهای جمهوری اسلامی ایران. مطالعات دفاعی و امنیتی، 61، 166-135.

فکوهی، ناصر؛ و آموسی، مجنون (1388). هویت ملی و هویت قومی در کردستان ایران(مطالعه موردی معیشت اقتصادی و تعلق‌های هویتی نزد جوانان شاغل در اقتصاد غیر رسمی پیرانشهر). پژوهش جوانان، فرهنگ و جامعه، 2، 75-49.

قادرزاده، امید (1388). هویت جمعی غالب کردها در کشورهای  ایران و عراق (رساله دکترا). دانشگاه علامه طباطبایی، تهران، ایران.

قادرزاده، امید (1381). سنجش فاصله اجتماعی ساکنان شهر بانه: از اقوام (فارس و آذری) و بررسی عوامل موثر بر آن (پایان‌نامه کارشناسی ارشد). دانشگاه علامه طباطبایی، تهران، ایران.

کاستلز، مانوئل (1380). عصر اطلاعات (مترجم: عبدالاح‍د ع‍ل‍ی‍ق‍ل‍ی‍ان‌ و اف‍ش‍ی‍ن‌ خ‍اک‍ب‍از). تهران: طرح نو. (تاریخ اصل اثر 1997)

کریمی، یوسف (1388). نگرش و تغییر نگرش. تهران: نشر ویرایش.

کاویانی‌راد، مراد (1380). بررسی نقش هویت قومی در اتحاد ملیمطالعه موردی قوم بلوچ (پایان‌نامه کارشناسی ارشد).دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران.

کریم‌زاده، علی (1388). چالش‌های هویتی و تاثیر آن بر بروز مسائل امنیتی در استان خوزستان (با نگاهی به قومیت عرب)(پایان‌نامه کارشناسی ارشد). دانشگاه علامه طباطبایی، تهران، ایران.

گدازگر، حسین؛ و فتحی، لاله (1384). دانش‌آموزان دختر: هویت دینی یا هویت قومی؟. جغرافیا و برنامه‌ریزی، 21، 162-137.

گل‏محمدی، احمد (1383)، درآمدی نظری بر جهانی‌شدن و هویت قومی، دوهفته‏نامه فرهنگ و پژوهش، 153، 25-24.

گیدنز، آنتونی (1386). جامعه‌شناسی (مترجم: منوچهر صبوری). تهران: نشر نی.

محمدزاده، حسین (1390). عوامل مرتبط با انواع قومگرایی در میان کردهای ایران (رساله دکترا). دانشگاه علامه طباطبایی، تهران، ایران.

محمدزاده، حسین ‌(1380). تاثیر تمرکزگرایی بر قومگرایی (بررسی عوامل سیاسی، فرهنگی و اجتماعی بر شکاف قومی و فعال شدن آن در میان اکراد ایران) (پایان‌نامه کارشناسی ارشد). دانشگاه علامه طباطبایی، تهران، ایران.

محمدهیودی، محمدرضا (1384). نقش تمایلات قومی در مشارکت سیاسی (مورد مطالعه استان خوزستان)(پایان‌نامه کارشناسی ارشد). دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران.

محمودی، یادگار (1390). بررسی احساس تعلق هویت قومیت کرد و عوامل موثر بر آن (پایان‌نامه کارشناسی). دانشگاه علامه طباطبایی، تهران، ایران.

مدرسی، یحیی (1384). پلورالیسم قومی- زبانی و هویت ملی. انسان‌شناسی، 7، 146-129.

مرسلی گنبری، احمدعلی (1388). خوانش گفتمان ناسیونالیستی در آذربایجان ایران از منظر انتقادی (پایان‌نامه کارشناسی ارشد). دانشگاه علامه طباطبایی، تهران، ایران.

مروت، برزو (1383). بررسی عوامل موثر بر هویت جمعی غالب در نزد دانشجویان دانشگاه‌های شهرستانسنندج (پایان‌نامه کارشناسی ارشد). دانشگاه علامه طباطبایی، تهران، ایران.

مقدم، عباس (1388). بررسی عوامل موثر بر گرایش جوانان به هویت ملی (مورد مطالعه جوانان شهر آبادان) (پایان‌نامه کارشناسی ارشد). دانشگاه شهید چمران، اهواز، ایران.

مهدوی، سیدمحمدصادق؛ و توکلی قینانی، فرحناز (1388). هویت قومی ارامنه مطالعه جامعه‌شناختی عوامل موثر در استمرار قومی ارامنه مطالعه موردی: ارامنه تهران. پژوهش‌نامه علوم اجتماعی، 3(4)، 102-71.

مهرمند، احد؛ و اشرفی سلطان احمدی، حسین؛ عزیزی‌نژاد، بهاره؛ و ماندگار، علی (1389). بررسی جامعه‌شناختی میزان رابطه هویت ملی و هویت قومی در بین جوانان آذری‌زبان شهر ارومیه. مطالعات امنیت اجتماعی، 21، 120-89.

میرحیدر مهاجرانی، دُرّه (1371). مبانی جغرافیای سیاسی. تهران: سمت.

میرزایی ورزنه، مصطفی (1387). بازنمایی انواع هویت جمعی (محلی، قومی، دین، ملی و فراملی) در کتب دوره دبیرستان به جز کتب قرآن و تعلیمات دینی (پایان‌نامه کارشناسی ارشد). دانشگاه علامه طباطبایی، تهران، ایران.

میرزایی، سیدآیت‌الله (1390). گرایش به ناسیونالیسم ایرانی در بین دانشجویان (رساله دکترا). دانشگاه علامه طباطبایی، تهران، ایران.

نواح، عبدالرضا؛ قیصری، نورالله؛ و تقوی‌نسب، سیدمجتبی (1389). آسیب‌شناسی مسائل قومی در ایران. تحقیقات فرهنگی ایران، 3(3)، 69-47.

نواح، عبدالرضا؛ و تقوی‌نسب، سیدمجتبی (1386). تأثیر احساس محرومیت نسبی بر هویت قومی و هویت ملی مطالعه موردی: اعراب استان خوزستان. جامعه‌شناسی ایران، 8(2)، 140-122.

Bennett, M. (1993). Towards ethnorelativism: The developmental model of intercultural sensitivity. In M. Paige, (Ed.), Education for The Intercultural Experience, Yarmouth, ME: Intercultural Press.

Fuller, T. L. (2007). Study abroad experiences and intercultural sensitivity among graduate theological students: A preliminary and exploratory investigation. Christian Higher Education, 6(4), 321–332. doi: 10.1080/15363750701268319

Hall, S., & Jhally, S. (2007). Representation & the media / Stuart Hall ; Media Education Foundation; introduced by Sut Jhally; produced & directed by Sut Jhally. Northampton, MA: Media Education Foundation.

Banal, M. E., & Knishes, G. P. (1993). Ethnic identity: Formation and transmission among hispanics and other minorities. New York.

Phinney, J. S., & Ong, A. D. (2007). Conceptualization and measurement of ethnic identity: Current status and future directions. Journal of Counseling Psychology, 54(3), 271–281. doi: 10.1037/0022-0167.54.3.271

فایل ها

اشتراک گذاری

ارجاع به این مقاله

آمار