مقاله علمی پژوهشی
علوم اجتماعی و ارتباطات
ایمان عرفان منش؛ سهیلا صادقی فسایی
چکیده
مفهومپردازی و اندیشهورزی درباره جامعه ایران بهمنزلۀ نوعی جامعه اطلاعاتی یکی از مسائل جدید پس از انقلاب اسلامی ایران محسوب میشود؛ ازاینرو در بیانات رهبر انقلاب اسلامی، ابعاد و ملاحظات اجتماعیـفرهنگی درباره فناوریهای اطلاعاتی و ارتباطی، برجسته و قابلاستخراج است. این مقاله با استفاده از رویکرد نظری «شکلگیری، عملکرد، ...
بیشتر
مفهومپردازی و اندیشهورزی درباره جامعه ایران بهمنزلۀ نوعی جامعه اطلاعاتی یکی از مسائل جدید پس از انقلاب اسلامی ایران محسوب میشود؛ ازاینرو در بیانات رهبر انقلاب اسلامی، ابعاد و ملاحظات اجتماعیـفرهنگی درباره فناوریهای اطلاعاتی و ارتباطی، برجسته و قابلاستخراج است. این مقاله با استفاده از رویکرد نظری «شکلگیری، عملکرد، و تأثیرات اجتماعیـفرهنگی فناوری» و روش پژوهش اسنادی، تلاش کرده است ضمن مرور نظریههای مرتبط جامعهشناختی، مهمترین ابعاد اجتماعیـفرهنگی فناوری را در بیانات مقام معظم رهبری رمزگذاری، مقولهبندی و بهلحاظ نظری، صورتبندی کند. بر این اساس، سه بُعد کلیدی عبارتند از: 1) ویژگیهای ماهوی و انگیزشی و جایگاه اجتماعیـفرهنگی فناوری؛ 2) تمهیدات و ضرورتهای اجتماعیـفرهنگی فناوری؛ 3) آسیبها و تهدیدهای اجتماعیـفرهنگی فناوری. در مجموع چنین بهنظر میرسد که در اتصال مؤلفههای یادشده، علاوهبر بعضی ملاحظات نظری اجتماعیـفرهنگی، مضمونهایی مانند عقاید دینی، اخلاق، پایههای فکری فرهنگی، هویت ملی، تحرک، امنیت، و تأکید بر عاملیت جوانان ایرانی دارای اهمیت هستند.
مقاله علمی پژوهشی
جامعه شناسی
مسعود گلچین؛ سعید صفری
چکیده
امروزه شاهد ظهور نشانههای الگوی جدیدی از روابط زن و مرد با عنوان همخانگی بدون ازدواج (همباشی، همبالینی) هستیم که در ادبیات روزنامهنگارانه و زبان برخی از جوانان، «ازدواج سفید» خوانده میشود. بهنظر میرسد چنین سبکهای زندگی نوظهوری، بیشتر در مناطق شهری بزرگ پدید میآیند. در این مقاله کوشیدهایم شناخت بیشتری درمورد ...
بیشتر
امروزه شاهد ظهور نشانههای الگوی جدیدی از روابط زن و مرد با عنوان همخانگی بدون ازدواج (همباشی، همبالینی) هستیم که در ادبیات روزنامهنگارانه و زبان برخی از جوانان، «ازدواج سفید» خوانده میشود. بهنظر میرسد چنین سبکهای زندگی نوظهوری، بیشتر در مناطق شهری بزرگ پدید میآیند. در این مقاله کوشیدهایم شناخت بیشتری درمورد دلایل و زمینههای مؤثر بر تصمیمگیری زوجینی که اقدام به شکلدهی چنین رابطهای (همخانگی بدون ازدواج) میکنند، سپس فرایندی که در آن درگیر میشوند، و سرانجام، پیامدهایی که عملاً تجربه کرده و یا با آن روبهرو میشوند، بهدست آوریم؛ ازاینرو با استفاده از تکنیک «مصاحبه عمیق و آزاد» در چارچوب روش «نظریه زمینهای» دادههای لازم از 16 زوجی که همخانگی را برگزیدهاند، گردآوری و تنظیم شد. پس از تحلیل یافتههای پژوهش، مقولههای «تقلیل کارکرد و اهمیت خانواده»، «مهاجرت»، و «تهران، شهر بینظارت» بهعنوان شرایط زمینهای، «دید منفی به ازدواج مرسوم»، «باورهای فمینیستی»، و «اعتقاد نداشتن و پایبند نبودن به ارزشهای دینی جامعه» بهعنوان شرایط علی، «درگیری در فرایند عاشقانه» و «آشنایی با همخانگی» بهعنوان شرایط میانجی، «همخانگی، رابطه برابر»، «همخانگی، رابطۀ با پایان باز»، «تجربه رضایتبخش از این سبک زندگی»، «موانع داخلی رابطه» و «محدودیتهای خارجی رابطه» بهعنوان تعاملات، «تحمل ضرر و زیان ناشی از پایان رابطه» و «اقدام به ازدواج و یا قول به ازدواج جهت برطرف کردن موانع خارجی» بهعنوان پیامدهای این سبک زندگی تعیین شدند. سرانجام، مفهوم «همخانگی، رابطه کمدوام ناشی از تضاد ارزشهای مدرن و سنتی در بستر کلانشهر تهران» بهعنوان مقوله هسته برگزیده شد.
مقاله علمی پژوهشی
علوم اجتماعی و ارتباطات
هادی خانیکی؛ سبحان یحیائی
چکیده
این مقاله، با طرح کردن مفهوم تازه «برونایستادگی» در مطالعات مخاطبشناسی رسانهای، در پی این بوده است که برونایستادگان رادیوـتلویزیون دولتی ایران را ــ کسانیکه آگاهانه و عامدانه استفاده از این رسانه را کنار گذاشتهاند و از رویارویی با آن پرهیز میکنند ــ مطالعه کند. نویسندگان بر این نظر هستند که تجربه برونایستادگی، ...
بیشتر
این مقاله، با طرح کردن مفهوم تازه «برونایستادگی» در مطالعات مخاطبشناسی رسانهای، در پی این بوده است که برونایستادگان رادیوـتلویزیون دولتی ایران را ــ کسانیکه آگاهانه و عامدانه استفاده از این رسانه را کنار گذاشتهاند و از رویارویی با آن پرهیز میکنند ــ مطالعه کند. نویسندگان بر این نظر هستند که تجربه برونایستادگی، در هر جامعه و کشوری متفاوت و منحصربهفرد است. این مقاله، معناها و مفهومهای ذهنی این افراد را در مورد رادیوـتلویزیون دولتی ایران، با استفاده از ابزار مصاحبههای عمقی و با چارچوب روششناختی «نظریه دادهبنیاد» بررسی کرده و پس از انجام 29 مصاحبه عمقی انفرادی به کفایت نظری رسیده است. نویسندگان از خلال دادههای برآمده از این مصاحبهها و با پیمودن مراحل کدگذاری و مقولهبندی این روششناسی، الگوی نظریای از برونایستادگان تلویزیون دولتی در ایران ارائه دادهاند. این مقاله که با هدف شناخت ادراکهای معنایی برونایستادگان بهعنوان مقدمهای برای به درون کشیدن آنها انجام شده است، 118 مفهوم ذهنی را از درون مصاحبههای عمقی انفرادی بهدست آورده است که این مفهومها، با ساختن مقولههای اصلی، موجب شکلگیری الگوی نظری تحلیلی شدهاند. برمبنای نتایج بهدستآمده، سه گونه برونایستادگی «اعتراض و مقاومت»، «سرگرمیخواه ناراضی» و «پرهیز از ابتذال»، شناسایی شدهاند. نوآوری این مقاله در دستیابی به شناخت مخاطبان از منطق نفی و سلب است و نویسندگان بر این نظرند که سیاستگذاریهای رسانهای در مورد مخاطبان، نیازمند دستیابی به اینگونه شناختهای ژرفانگر است.
مقاله علمی پژوهشی
علوم اجتماعی و ارتباطات
حسن بشیر؛ جواد جواهری
چکیده
امروزه یکی از تأثیرگذارترین و پرطرفدارترین تولیدات رسانهای در دنیا، از نظر اثرگذاری بر تربیت کودکان و نوجوانان، تولیدات سینمایی انیمیشن، بهویژه انیمیشنهای هالیوودی است. از زمانیکه انیمیشنهای سینمایی سهبعدی بهوجود آمدهاند، این نوع تولیدات در محتوا نیز دستخوش تحولات زیادی شده و مفاهیم و محتوای آنها بهویژه ...
بیشتر
امروزه یکی از تأثیرگذارترین و پرطرفدارترین تولیدات رسانهای در دنیا، از نظر اثرگذاری بر تربیت کودکان و نوجوانان، تولیدات سینمایی انیمیشن، بهویژه انیمیشنهای هالیوودی است. از زمانیکه انیمیشنهای سینمایی سهبعدی بهوجود آمدهاند، این نوع تولیدات در محتوا نیز دستخوش تحولات زیادی شده و مفاهیم و محتوای آنها بهویژه از جنبه تربیتی، بهطور محسوسی ارتقا یافته است. در این مقاله، با استفاده از روش تحلیل محتوای کیفی، محتوای این انیمیشنها بررسی شده است. در این راستا شش انیمیشن «عصر یخبندان»، «پاندای کونگفوکار»، «یخزده»، «شجاع»، «راتاتویل» و «هر کسی قهرمان است»، تحلیل، و کدهای معنایی و در پی آن، مضمونهای هریک از آنها استخراج شده است. در ادامه مضمونهای موجود در قالب مفاهیم دستهبندی شدهاند که منجر به استخراج 26 مفهوم از آنها شده و اثرات تربیتی این مفاهیم نیز در سه سطح، بررسی شدهاند. از مهمترین مفاهیم یافتشده میتوان به نسبیت در ارزشها، تقدسزدایی، تأکید بر جایگاه مهم خانواده، درونی بودن رشد و پیشرفت، لزوم باور به کاری که باید انجام شود، و... اشاره کرد. درنهایت نیز تأثیر مفاهیم سطحهای گوناگون از نظر اثرات مثبت و منفی و نیز ابعاد نظری و عملی، بررسی و مقایسه شده است.
مقاله علمی پژوهشی
مطالعات فرهنگی
مهناز فرهمند؛ مرتضی دامن باغ
چکیده
احساس تعلق ملی بهعنوان یکی از مؤلفههای سرمایه اجتماعی، واژهای کلیدی در فرهنگ ملی است. هرگونه تعریف از جامعه با پذیرش احساس تعلق و تعهد انجام میشود و جامعه تا اندازهای به این علت وجود دارد که مردم، احساس مثبتی درباره آن دارند. احساس تعلق ملی، یکی از امور مهم هر جامعهای قلمداد میشود و شناخت درست آن و آگاهی کامل مسئولان ...
بیشتر
احساس تعلق ملی بهعنوان یکی از مؤلفههای سرمایه اجتماعی، واژهای کلیدی در فرهنگ ملی است. هرگونه تعریف از جامعه با پذیرش احساس تعلق و تعهد انجام میشود و جامعه تا اندازهای به این علت وجود دارد که مردم، احساس مثبتی درباره آن دارند. احساس تعلق ملی، یکی از امور مهم هر جامعهای قلمداد میشود و شناخت درست آن و آگاهی کامل مسئولان و مجریان امر، درباره عوامل اجتماعی مؤثر بر آن میتواند گام مؤثری برای شناخت مسائل موجود در جامعه باشد. مقاله حاضر رابطه بین مؤلفههای فرهنگی و تعلق ملی در بین شهروندان شهر یزد را بررسی کرده است. جامعه آماری پژوهش، تمام شهروندان 15 تا 65 سالۀ شهر یزد هستند که با استفاده از فرمول کوکران، 384 نفر بهعنوان نمونه انتخاب شدند. ابزار جمعآوری دادهها، پرسشنامه محققساخته است که از اعتبار و پایایی مناسبی برخوردار است. روش نمونهگیری نیز بهصورت خوشهای چندمرحلهای بوده است. نتایج بهدستآمده نشان میدهد که بین عرفی شدن، مصرفگرایی، و شبکههای اجتماعی مجازی با تعلق ملی، رابطه معکوس و معناداری وجود دارد، اما رابطۀ سن و ترجیحات ارزشی با تعلق ملی، مستقیم و معنادار بوده است. در معادله رگرسیون، متغیرهای مستقل توانستهاند 39 درصد از تغییرات متغیر تعلق ملی را تبیین کنند. بیشترین اثرگذاری بر روی متغیر وابسته (تعلق ملی) بهترتیب متعلق به متغیر عرفی شدن، سن، ترجیحات ارزشی، و مصرفگرایی بوده است.
مقاله علمی پژوهشی
مطالعات فرهنگی
مسعود کوثری؛ امیرعلی تفرشی
چکیده
چگونه یک ایده شکل میگیرد و چگونه یک گفتمانِ بهحاشیهراندهشده، برجسته میشود؟ این پرسشی است که گفتمانشناسان در حوزههای مختلف، همواره در تلاش برای پاسخگویی به آن هستند. این پاسخگویی همواره نیاز به پُر کردن خلأهای بایگانی گفتمانشناسی دارد تا پژوهشگرانی که قصد تحلیل دارند، بتوانند با ارجاع همزمانی یا درزمانی، سیر ...
بیشتر
چگونه یک ایده شکل میگیرد و چگونه یک گفتمانِ بهحاشیهراندهشده، برجسته میشود؟ این پرسشی است که گفتمانشناسان در حوزههای مختلف، همواره در تلاش برای پاسخگویی به آن هستند. این پاسخگویی همواره نیاز به پُر کردن خلأهای بایگانی گفتمانشناسی دارد تا پژوهشگرانی که قصد تحلیل دارند، بتوانند با ارجاع همزمانی یا درزمانی، سیر تطورات گفتمانی در حوزههای مختلف را ــ بهصورت بیناذهنی ــ درک و تحلیل کنند. پژوهش حاضر در این راستا و همچنین برای درک هویت زنانه در گفتمان پهلوی دوم انجام شده است. همچنین این پژوهش، در فهم چگونگی نزاع گفتمانی در دوره پهلوی دوم، و اینکه نزاعهای کنونی جامعه ایران بر سر هژمونی معنایی در حوزه زنان، تا چه حد دارای اشتراکها و افتراقهای معنایی و ارتباط با گفتمان پهلوی دوم و وابستگانش هستند، به پژوهشگران گفتمانشناسی کمک میکند. بر این اساس، مهمترین سخنرانیهای محمدرضاشاه درباره زنان، بههمراه مجله «زنروز» ــ بهعنوان نشریه نزدیک به گفتمان رسمی حکومت پهلوی در حوزه زنان ــ با کمک روش تحلیل گفتمان به روش لاکلا و موف، بررسی شدند. ازجمله نتایج بهدستآمده در این پژوهش، درک دال مرکزی «امروزی بودن» برای گفتمان پهلوی دوم است که در جاذبهای نزدیک با «اجتماعی بودن» قرار میگیرد. این گفتمان، تأکید زیادی بر زیبایی و جذابیت دارد، و حجاب و بهویژه چادر را بهسبب ضدیت با اپیستمههایی مانند منطقی و عقلانی بودن و همچنین همراهی آن با واپسگرایی، به حاشیه میراند. همچنین گفتمان پهلوی دوم، گفتمان مارکسیستی و هویتهای مذهبی را بهشدت غیریتسازی میکند، اما اگر بخواهیم درباره وجه غلبه آن صحبت کنیم، اغلب درگیریهای گفتمانیای که مجله زن روز و سخنرانیهای محمدرضا پهلوی پرچمدار آن است، به دیگریسازی مذهب و هویتهای مذهبی، و واسازی پیوند اجزای آن با هویت زنان مربوط میشود.
مقاله علمی پژوهشی
مطالعات فرهنگی
محمد رضایی؛ عباس کاظمی؛ حامد طاهری کیا
چکیده
در حیات دانشگاه پس از انقلاب اسلامی دوره کوتاه سیام فروردین تا دوم اردیبهشت سال 1359 بزنگاهی مهم و تعیینکننده بود. گروههای سیاسی فعال در فضای دانشگاهها، به دستور دولت تازهتأسیس اسلامی مجبور شدند اتاقها و دفترهایشان را به دولت واگذار کرده و صحن دانشگاهها را ترک کنند. در این چند روز، در شهرهای دانشگاهی درگیریهای خونینی رخ ...
بیشتر
در حیات دانشگاه پس از انقلاب اسلامی دوره کوتاه سیام فروردین تا دوم اردیبهشت سال 1359 بزنگاهی مهم و تعیینکننده بود. گروههای سیاسی فعال در فضای دانشگاهها، به دستور دولت تازهتأسیس اسلامی مجبور شدند اتاقها و دفترهایشان را به دولت واگذار کرده و صحن دانشگاهها را ترک کنند. در این چند روز، در شهرهای دانشگاهی درگیریهای خونینی رخ داد. این بزنگاه تاریخی، دانشگاه را که سنگر آزادی، مقاومت، و انقلاب در برابر رژیم پهلوی تعبیر میشد، وارد دور تازهای از ماهیت سیاسی خود کرد. گویا گفتمان تازهای در حال تولد بود که سالها پس از این برههٔ تاریخی، شکل خاصی از حضور سیاست در دانشگاه را تداوم بخشید؛ بزنگاهی تاریخی برای جایگیری دانشگاه در گفتمان تازه سیاسی. برای بررسی این موضوع، با تکیه بر دو مفهوم «فضای تهی» از بدیو و «تحلیل ریزوماتیک» از دلوز، دادههای مورد نیاز از بایگانیها و روزنامههای آنزمان گردآوری شد و درنتیجه، نشان داده شد که در کدام مناسبات پیچیده و براساس کدام منطق گفتمانی، دانشگاه از نو بازسازی میشود. همچنین این نکته بررسی شد که چگونه دانشگاه، همزمان شاهد شکلگیری دو نقش مهم انقلابزدایی در فضای ملتهب آن زمان ازیکسو و حفظ دانشگاه بهعنوان نهادی سیاسی اما طرفدار و متعهد، از سوی دیگر است.