مقاله علمی پژوهشی
مطالعات فرهنگی
محمدسعید ذکایی
چکیده
اگرچه دانش و دیدگاه مطالعات فرهنگی، موضوع بحث‌های گسترده‌ای در فضای دانشگاهی جهانی و تااندازه‌ای ایران بوده است، اقتضاهای آموزشی این سنت در میدان‌های علمی، کمتر موضوع بحث بوده است. برنامۀ مطالعات فرهنگی، ناگزیر آموزش مهارت‌ها و تحلیل‌های انتقادی از فرهنگ در کلاس درس را طلب می‌کند. مقالۀ حاضر با تکیه بر تجربۀ آموزشی نویسنده، ...
بیشتر
اگرچه دانش و دیدگاه مطالعات فرهنگی، موضوع بحث‌های گسترده‌ای در فضای دانشگاهی جهانی و تااندازه‌ای ایران بوده است، اقتضاهای آموزشی این سنت در میدان‌های علمی، کمتر موضوع بحث بوده است. برنامۀ مطالعات فرهنگی، ناگزیر آموزش مهارت‌ها و تحلیل‌های انتقادی از فرهنگ در کلاس درس را طلب می‌کند. مقالۀ حاضر با تکیه بر تجربۀ آموزشی نویسنده، در پی معرفی برخی چالش‌های عمده در فرایند یادگیری و یاددهی مطالعات فرهنگی در کلاسهای درس است. آموزش، بهشیوهای رسمی و بریده از متن اجتماعی، ابهام و تداخل در ترسیم مرزبندی نظریۀ فرهنگی، دشواریهای مربوط به آموزش انتقادی و ابهام در ترسیم مرزهای عامهپسندی، و گشودگی در برابر آن برای آموزش و پژوهش، چالش‌های اصلی آموزش مطالعات فرهنگی در ایران به‌شمار میآیند. استدلال نویسندۀ این است که اثربخشی مطالعات فرهنگی و حفظ هویت انتقادی و عملگرایانه و اصلاحگرایانۀ آن، نیازمند بهکارگیری تدابیر آموزشی است تا آن را به شیوهای پویا در خدمت فهم چندلایه، تاریخی، و موقعیتی جامعه و فرهنگ ایرانی و تلاش برای قرار دادن این فهم در خدمت سیاستگذاری فرهنگی قرار دهد.
مقاله علمی پژوهشی
آموزش عالی
فاطمه لولائی؛ سوسن باستانی؛ مقصود فراستخواه
چکیده
دگرگونی‌های شگرف عرصۀ اطلاعات و ارتباطات در عصر حاضر، سبب دگرگونی‌های بنیادینی در بخش‌های گوناگون زندگی بشر شده‌اند. نکتۀ مهم این است که ظهور فناوری‌های مجازی، تنها یک دگرگونی متعارف فنی نیست، بلکه دارای سرشت فرهنگی است. دانشگاه نیز ازجمله نهادهایی است که بهگونهای خاص از این دگرگونی‌ها تأثیر پذیرفته است. چنین شرایطی، ارتباط ...
بیشتر
دگرگونی‌های شگرف عرصۀ اطلاعات و ارتباطات در عصر حاضر، سبب دگرگونی‌های بنیادینی در بخش‌های گوناگون زندگی بشر شده‌اند. نکتۀ مهم این است که ظهور فناوری‌های مجازی، تنها یک دگرگونی متعارف فنی نیست، بلکه دارای سرشت فرهنگی است. دانشگاه نیز ازجمله نهادهایی است که بهگونهای خاص از این دگرگونی‌ها تأثیر پذیرفته است. چنین شرایطی، ارتباط بین دانشجویان و استادان، شیوۀ دسترسی به اطلاعات، و خلق و اشتراک محتوا را دگرگون کرده است. هدف مقالۀ حاضر، بررسی تجربۀ مجازی شدن و فرهنگ دانشگاهی است. شیوۀ انجام پژوهش، کیفی و روش بهکاررفته برای انجام آن، روش پدیدارشناسی بوده است. دراین‌راستا، مصاحبه‌های نیمه‌ساختمندی انجام شده است. مشارکت‌کنندگان بهگونهای هدفمند از میان دانشجویان، دانش‌آموختگان، اعضای هیئت علمی و مدیران دانشگاه برگزیده شده‌اند. داده‌ها با استفاده از روش تحلیل مضمون، تجزیه‌و‌تحلیل شده‌اند که برآیند آن، 10 خوشۀ معنایی بوده است. نتایج پژوهش، دوگانگی در پاسخ‌ها را نشان می‌دهد؛ دسته‌ای از مصاحبه‌شوندگان بر کارکردهای مجازی شدن در فرهنگ دانشگاهی در ابعاد ارتباطی، آموزشی، و سبک زندگی تأکید داشته و بر این نظر بوده‌اند که این فضا، درهایی را به‌روی دانشگاه‌ها گشوده است؛ اما دستۀ دیگر، به پیامدهای منفی مجازی شدن در فرهنگ دانشگاهی و ابعاد گوناگون آن اشاره کرده‌اند. یافته‌های پژوهش، گویای این است که با مجازی شدن، تغییرات مهمی در ابعاد گوناگون فرهنگ دانشگاهی رخ داده است که باید در سطوح خرد و کلان به آن‌ها توجه شود.
مقاله علمی پژوهشی
مطالعات فرهنگی
محمدحسین بادامچی
چکیده
تا پیش از شیوع کرونا، اردوی ورودی‌های جدید دانشگاه صنعتی شریف، یکی از سنت‌های مهم و متمایز این دانشگاه در آغاز هر سال تحصیلی به‌شمار می‌آمد. مقالۀ حاضر، دستاورد پژوهشی است که تأثیر برگزاری این رویداد مهم را در طول سال‌های 1398-1381 بر فضای اجتماعی و فرهنگی دانشگاه صنعتی شریف بررسی کرده است. دراین‌راستا، اردوی ورودی‌ها در الگوی مفهومی ...
بیشتر
تا پیش از شیوع کرونا، اردوی ورودی‌های جدید دانشگاه صنعتی شریف، یکی از سنت‌های مهم و متمایز این دانشگاه در آغاز هر سال تحصیلی به‌شمار می‌آمد. مقالۀ حاضر، دستاورد پژوهشی است که تأثیر برگزاری این رویداد مهم را در طول سال‌های 1398-1381 بر فضای اجتماعی و فرهنگی دانشگاه صنعتی شریف بررسی کرده است. دراین‌راستا، اردوی ورودی‌ها در الگوی مفهومی دولایه‌ای از «اهداف فرهنگی آشکار» و «الگوهای اجتماعی پنهان» تجزیه‌و‌تحلیل شده است. پرسش‌های اصلی پژوهش این است که «اهداف فرهنگی آشکار و الگوهای اجتماعی پنهان برگزارکنندگان اردو چه بوده است؟» و «دانشجویان چه واکنشی به آن نشان داده‌اند؟» برای پاسخ به پرسش نخست، یعنی روایت از بالا، از روش مصاحبه با مجریان و تحلیل محتوای اسناد رسمی طرح و برنامه اردوها استفاده شد و برای پاسخ به پرسش دوم، روش مصاحبۀ کیفی با حدود 40 نفر از دانشجویان و پیمایش الکترونیکی از حدود چهارصد نفر از دانشجویان و دانش‌آموختگان دانشگاه صنعتی شریف به‌کار رفته است. کارنامۀ ناموفق اردوی ورودی‌ها در دستیابی به اهداف فرهنگی رسمی نشان می‌دهد که کارکرد اصلی آن را باید نه در طرح‌وبرنامه‌های رسمی بلکه در چهار الگوی اجتماعی نهفته در مدیریت اردو جست‌وجو کرد: 1) برگزاری انحصاری اردو توسط گروه‌ها و کانون‌های مذهبی، به‌ویژه بسیج و هیئت و عدم مشارکت گروه‌های دانشجویی دیگر؛ 2) نقش کلیدی شبکۀ سرگروه‌های مذهبی در ایجاد روابط اجتماعی و الگوسازی دانشجویی؛ 3) برگزاری اردو در فضاهای مذهبی حسینیه‌ای در مشهد؛ 4) تفکیک جنسیتی. تحلیل نتایج مصاحبه‌ها و پیمایش نشان می‌دهد که اردوی ورودی‌های دانشگاه صنعتی شریف در طول دو دهۀ اخیر، به‌مثابه موتوری عمل کرده است که با برکشیدن دانشجویانِ بیشتر مذهبی و منزوی کردن دانشجویانِ کمتر مذهبی، گسل و دوقطبی فرهنگی‌ـ‌اجتماعی بزرگی را پیرامون مذهب در دانشگاه صنعتی شریف پدید آورده است.
مقاله علمی پژوهشی
علوم تربیتی، روان‌شناسی، علوم رفتاری و تربیت‌بدنی
علی اصغر هدایتی؛ مهران فرج اللهی؛ نعمت الله فاضلی؛ محمدرضا سرمدی
چکیده
آموزش باز در پرتو رشد فناوری، با تغییر در «فرهنگ آموزش» و تأکید بر اصل «یادگیرنده‌محوری»، نظام آموزشی را دگرگون کرده است. ازآنجا‌که در نظام آموزشی ایران، به این موضوع بی‌توجهی‌شده، مقالۀ حاضر، به‌منظور آشکارسازی این «نیمگی»، مسئلۀ ساخت ناتمام آموزش باز در ایران را از دیدگاه انتقادی بررسی کرده و برای این واکاوی ...
بیشتر
آموزش باز در پرتو رشد فناوری، با تغییر در «فرهنگ آموزش» و تأکید بر اصل «یادگیرنده‌محوری»، نظام آموزشی را دگرگون کرده است. ازآنجا‌که در نظام آموزشی ایران، به این موضوع بی‌توجهی‌شده، مقالۀ حاضر، به‌منظور آشکارسازی این «نیمگی»، مسئلۀ ساخت ناتمام آموزش باز در ایران را از دیدگاه انتقادی بررسی کرده و برای این واکاوی تاریخی ـ‌که دورۀ معاصر ایران را دربر می‌گیرد‌ـ از شیوۀ تبارشناسی منسوب به فوکو، استفاده شده است. تبارشناسی، تبیین تحولاتِ برهه‌ای تاریخ است در نسبتِ درونی آن‌ها با قدرت. به‌تعبیر فوکو، در گفتمان است که قدرت و دانش به یکدیگر پیوند می‌خورند. و منظور از «تحلیل تبارشناسانه»، راهبرد معرفت‌شناختی‌ای است که در حوزه‌های گوناگون تاریخ، علوم سیاسی، و علوم اجتماعی شکل گرفته است؛ بنابراین، برای توصیف و تبیینِ مسئلۀ مقاله، ناگزیر از بررسی کردارهای گفتمانی سنتی و مدرنِ آموزشی در نسبتِ با فضای گفتمانی آموزش باز هستیم. در پاسخ به این پرسش مقاله که «ساخت ناتمام آموزش باز در ایران معاصر، محصول چه شرایطی است؟» یافته‌های مقاله، حکایت از این دارد که «نادیده‌انگاری وجوه نرم‌افزاری و گفتمانی علم که به سیطرۀ نگاه ابزاری به آن انجامیده است، فهم نارس از آموزش باز که آن را به آموزش مکمل فروکاسته است، و روابط بوروکراتیک، که با ویژگی دموکراتیک این آموزش فرامدرن در تعارض است، سبب ناتمامی آموزش باز شده و تعمیق چالش بیگانگیِ علم از فرهنگ و جامعه را درپی داشته است».
مقاله علمی پژوهشی
مطالعات فرهنگی
حمید نادری؛ سید محمدعلی موسوی
چکیده
فرهنگ، به‌عنوان یکی از اجزای اصلی هر نظام اجتماعی، همواره در معرض انواع بازاندیشی‌ها بوده است که یکی از موارد ایده‌سازی، رواج اندیشۀ فروپاشی از سوی جریان نخبگانی است. هدف نوشتار حاضر، بررسی چیستی فروپاشی فرهنگی و شناسایی ریشه‌‌های طرح آن از سوی جامعۀ نخبگانی است. برای دستیابی به این هدف، مطالعۀ کیفی از نوع تحلیل محتوای استقرایی ...
بیشتر
فرهنگ، به‌عنوان یکی از اجزای اصلی هر نظام اجتماعی، همواره در معرض انواع بازاندیشی‌ها بوده است که یکی از موارد ایده‌سازی، رواج اندیشۀ فروپاشی از سوی جریان نخبگانی است. هدف نوشتار حاضر، بررسی چیستی فروپاشی فرهنگی و شناسایی ریشه‌‌های طرح آن از سوی جامعۀ نخبگانی است. برای دستیابی به این هدف، مطالعۀ کیفی از نوع تحلیل محتوای استقرایی با مشارکت 12 نفر از نخبگان دانشگاهی و افراد دارای تخصص و تألیف دربارۀ موضوع پژوهش حاضر، انجام شد. به‌منظور تجزیه‌و‌تحلیل داده‌ها نیز از تحلیل مضمون و کدگذاری با نرمافزار Atlas.ti8 استفاده شده است. یافته‌های پژوهش نشان داد که استفاده از ایدۀ فروپاشی فرهنگی، سبب بههمریختگی مفهومی در بین جریان نخبگانی شده است؛ درحالیکه فرهنگ از بین نمیرود، بلکه ممکن است دچار دگردیسی و تغییر شود. ریشه طرح ایدۀ مذکور به اشکال مختلف تغییرات فرهنگی در سطح جامعه، وقوع فریبکاری تحلیلی در بین جریان نخبگانی، نقش اثرگذار مراکز آموزشی و بدنۀ قدرت و رسانهها در صورتبندی این مفهوم مربوط میشود و ماهیت طرح ایدۀ فروپاشی، در مورد نظام سیاسی موضوعیت داشته و سنخیتی با امر فرهنگی ندارد.
مقاله علمی پژوهشی
آموزش عالی
زهرا ماهر
چکیده
پیامدهای کرونا برای اقتصاد، سیاست، فرهنگ، حوزۀ عمومی، و زندگی روزمرۀ مردم آشکار است. برپایۀ دیدگاه صاحب‌نظران آموزش عالی، پیامدهای کرونا برای آموزش به‌طور عام و آموزش عالی به‌شکل خاص، نه‌تنها کمتر از نهادهای اجتماعی دیگر نیست، چه‌بسا فراگیرتر نیز هست. نخستین و مهم‌ترین اثر و پیامد آسیب‌زای کرونا، مربوط به بخش و کارکرد «آموزش» ...
بیشتر
پیامدهای کرونا برای اقتصاد، سیاست، فرهنگ، حوزۀ عمومی، و زندگی روزمرۀ مردم آشکار است. برپایۀ دیدگاه صاحب‌نظران آموزش عالی، پیامدهای کرونا برای آموزش به‌طور عام و آموزش عالی به‌شکل خاص، نه‌تنها کمتر از نهادهای اجتماعی دیگر نیست، چه‌بسا فراگیرتر نیز هست. نخستین و مهم‌ترین اثر و پیامد آسیب‌زای کرونا، مربوط به بخش و کارکرد «آموزش» دانشگاهی است. آموزش حضوری برای زمان قابل‌توجهی معلق ماند و برنامه‌های حضوری آموزش استاد‌ـ‌‌شاگردی و فعالیت‌های مربوط به تدریس سنتی به‌حاشیه رفت. در پژوهش حاضر، سعی شده است تجربه‌های زیسته و ادراک دانشجویان و مدرسان نظام آموزش مجازی، بازنمایی شود؛ بنابراین، هدف اصلی پژوهش، بررسی ادراک‌ها و تجربۀ زیسته استادان و دانشجویان دانشگاه اصفهان از آموزش مجازی در دوران کرونا است تا با شناخت مؤلفه‌های اجتماعی و فرهنگی دخیل در فرایند آموزش مجازی، مهم‌ترین آسیب‌های (چالش‌های) این نوع آموزش در دانشگاه شناسایی، و با تکیه بر این یافته‌ها، راهکارهای مؤثری برای تقویت آموزش مجازی در دانشگاه ارائه شود. روش بهکاررفته برای انجام پژوهش، روش کیفیِ «پدیدارشناختی» و جامعۀ آماری بخش کیفی پژوهش، دربردارندۀ کلیۀ استادان و دانشجویان دانشگاه اصفهان در سال تحصیلی 1400-1399 بوده است. مجموع شرکت‌کنندگان در بخش کیفی پژوهش، 32 نفر بوده‌اند که 14 نفر از آن‌ها از استادان و 18 نفر از دانشجویان بودند که براساس نمونه‌گیری هدفمند ترکیبی، انتخاب شدند. داده‌های پژوهش با استفاده از روش هفت‌مرحله‌ای کلایزی (1978) تجزیه‌و‌تحلیل شده است. برپایۀ یافته‌های پژوهش، آسیب‌های آموزش مجازی عبارت‌اند از: «آسیب‌های آموزشی»، «آسیب‌های مربوط به فرهنگ دانشگاهی»، «آسیب‌های مربوط به زیرساخت‌های اجتماعی‌ـ‌اقتصادی»، و «آسیبِ کاهش حس حضور».
